کد مطلب:130 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:393
احکام روزه
مسأله 1ـ روزه آن است كه انسان برای انجام فرمان خداوند عالم از اذان صبح تا مغرب از چیزهائی كه روزه را باطل می كند و شرح آن بعداً گفته می شود خودداری نماید.
نـیّـت
مسأله 1632 ـ لازم نیست انسان نیت روزه را از قلب خود بگذراند یا مثلاً بگوید فردا را روزه می گیرم، بلكه همینقدر كه برای انجام فرمان خداوند عالم از اذان صبح تا مغرب كاری كه روزه را باطل می كند انجام ندهد كافی است برای اینكه یقین كند تمام این مدت را روزه بوده باید مقداری پیش از اذان صبح، و مقداری هم بعد از مغرب از انجام كاری كه روزه را باطل می كند خودداری نماید.
مسأله 1633 ـ در روزه واجب معین مثل رمضان از اول شب تا اذان صبح هر وقت نیت روزه فردا بكند اشكال ندارد، و اگر نداند یا فراموش كند كه ماه رمضان است یا واجب معین دیگر، و پیش از ظهر ملتفت شود چنانچه كاری كه روزه را باطل می كند انجام نداده باشد باید نیت كند و روزه او صحیح است، و اگر كاری كه روزه را باطل می كند انجام داده باشد، یا بعد از ظهر ملتفت شود روزه او باطل می باشد ولی باید تا مغرب كاری كه روزه را باطل می كند انجام ندهد، و بعداً آن روزه را قضاء نماید. اما وقت روزه مستحبی از اول شب است تا موقعی كه به اندازه نیت كردن به مغرب وقت مانده باشد، كه اگر تا این وقت كاری كه روزه را باطل می كند انجام نداده باشد و نیت روزه مستحبی كند روزه او صحیح است.
مسأله 1634 ـ كسی كه پیش از اذان صبح بدون نیت روزه خوابیده است; اگر پیش از ظهر بیدار شود و نیت كند روزه او صحیح است، چه روزه او واجب باشد چه مستحب و اگر بعد از ظهر بیدار شود نمی تواند نیت روزه واجب نماید.
مسأله 1635 ـ اگر بخواهد غیر روزه رمضان روزه دیگری بگیرد باید آنرا معین نماید مثلاً نیت كند كه روزه قضاء یا روزه نذر می گیرم، ولی در ماه رمضان لازم نیست
[266]
نیت كند كه روزه ماه رمضان می گیرم، بلكه اگر نداند ماه رمضان است یا فراموش نماید و روزه دیگری را نیت كند، روزه ماه رمضان حساب می شود.
مسأله 1636 ـ اگر بداند كه ماه رمضان است، و عمداً نیت روزه غیر رمضان كند، نه روزه رمضان حساب می شود، و نه روزه ای كه قصد كرده است.
مسأله 1637 ـ اگر پیش از اذان صبح نیت كند و مست شود، و در بین روز به هوش آید، بنابر احتیاط واجب باید روزه آن روز را تمام نماید و قضای آنرا نیز بجا آورد.
مسأله 1638 ـ اگر پیش از اذان صبح نیت كند و بی هوش شود و در بین روز به هوش آید، بنابر احتیاط واجب باید روزه آن روز را تمام نماید، و اگر تمام نكرد قضای آنرا بجا آورد.
مسأله 1639 ـ اگر پیش از اذان صبح نیت كند و بخوابد، و بعد از مغرب بیدار شود روزه اش صحیح است.
مسأله 1640 ـ اگر مثلاً به نیت روز اول ماه رمضان روزه بگیرد بعد بفهمد دوم یا سوم بوده روزه او صحیح است.
مسأله 1641 ـ اگر نداند یا فراموش كند كه ماه رمضان است و پیش از ظهر ملتفت شود; چنانچه كاری كه روزه را باطل می كند انجام داده باشد، یا بعداز ظهر ملتفت شود كه ماه رمضان است روزه او باطل می باشد، ولی باید تا مغرب كاری كه روزه را باطل می كند انجام ندهد، و بعد از رمضان هم قضا آن را بگیرد.
مسأله 1642 ـ اگر بچه پیش از اذان صبح ماه رمضان بالغ شود باید روزه بگیرد، و اگر بعد از اذان بالغ شود روزه آنروز بر او واجب نیست.
مسأله 1643 ـ كسی كه برای بجا آوردن روزه میتی اجیر شده اگر روزه مستحبی بگیرد اشكال ندارد، ولی كسی كه روزه قضا دارد نمی تواند روزه مستحبی بگیرد، و اگر روزه واجب دیگری دارد بنابر احتیاط واجب نمی تواند روزه مستحبی بگیرد، و چنانچه فراموش كند و روزه مستحبی بگیرد در صورتی كه پیش از ظهر یادش بیاید روزه مستحبی او بهم می خورد، می تواند نیت خود را به روزه واجب برگرداند، و اگر بعد از ظهر ملتفت شود روزه او باطل است، و اگر بعد از مغرب یادش بیاید روزه اش صحیح است.
مسأله 1644 ـ اگر در ماه رمضان پیش از ظهر كافر مسلمان شود و از اذان صبح
[267]
تا آنوقت كاری كه روزه را باطل می كند انجام نداده باشد احتیاط واجب آن است كه نیت كند و روزه بگیرد و اگر روزه نگرفت قضا كند.
مسأله 1645 ـ اگر مریض پیش از ظهر ماه رمضان خوب شود و از اذان صبح تا آن وقت كاری كه روزه را باطل می كند انجام نداده باشد، باید نیت روزه كند و آن روز را روزه بگیرد، و چنانچه بعد از ظهر خوب شود روزه آن روز بر او واجب نیست.
مسأله 1646 ـ انسان می تواند در هر شب از ماه رمضان برای روزه فردای آن نیت كند و بهتر است كه شب اول ماه هم نیت روزه همه ماه را بنماید.
مسأله 1647 ـ روزی را كه انسان شك دارد آخر شعبان است یا اول رمضان، واجب نیست روزه بگیرد، و اگر بخواهد روزه بگیرد نمی تواند نیت روزه رمضان كند، ولی اگر نیت روزه قضاء و مانند آن بنماید چنانچه بعد معلوم شود رمضان بوده از رمضان حساب می شود.
مسأله 1648 ـ اگر روزی را كه شك دارد آخر شعبان است یا اول رمضان به نیت روزه قضاء یا روزه مستحبی و مانند آن روزه بگیرد، و در بین روز بفهمد كه ماه رمضان است باید نیت روزه رمضان كند، و لو اینكه بعد از ظهر ملتفت شود، و اگر به نیت رمضان روزه بگیرد باطل است و لو اینكه در واقع رمضان باشد.
مسأله 1649 ـ اگر در روزه واجب معینی مثل روزه رمضان از نیت روزه گرفتن برگردد، روزه اش باطل است ولی چنانچه نیت كند كه چیزی را كه روزه را باطل می كند انجام دهد در صورتی كه آن را انجام ندهد روزه اش صحیح است. همین طور در روزه مستحبی و روزه واجب غیر معین اگر پیش از ظهر دوباره نیت روزه كند، روزه او صحیح است.
چیزهایی كه روزه را باطل می كند
مسأله 1650 ـ ده چیز روزه را باطل می كند; اول: خوردن. دوم: آشامیدن. سوم: جماع. چهارم: استمناء و استمناء آن است كه انسان با خود كاری كند كه منی از او بیرون آید. پنجم: دروغ بستن به خدا و پیغمبر و جانشینان پیغمبر علیهم السلام. ششم: رساندن غبار غلیظ به حلق. هفتم: فرو بردن تمام سر در آب. هشتم: باقیماندن بر جنابت و حیض و نفاس تا اذان صبح. نهم: اماله كردن با چیزهای روان. دهم: قی كردن. و احكام اینها در مسائل آینده گفته می شود.
[268]
1 و 2 ـ خوردن و آشامیدن
مسأله 1651 ـ اگر روزه دار عمداً چیزی را بخورد یا بیاشامد روزه او باطل می شود چه خوردن و آشامیدن آن چیز معمول باشد مثل نان و آب، چه معمول نباشد مثل خاك و شیره درخت و چه كم باشد یا زیاد، حتی اگر كسی نخ را با آب دهانش تر كند، و دوباره بدهانش ببرد، و رطوبت آنرا فرو برد روزه او باطل می شود و همینطور رطوبت مسواك، مگر اینكه رطوبت آنها بطوری در آب دهان از بین برود كه رطوبت خارج بآن گفته نشود، و همین طور با فرو بردن بقایای غذایی كه از بین دندانها بیرون می آید روزه باطل می شود.
مسأله 1652 ـ اگر روزه دار سهواً چیزی بخورد یا بیاشامد روزه اش باطل نمی شود.
مسأله 1653 ـ باید روزه دار از استعمال آمپولی كه به جای غذا بكار می رود خودداری كند، ولی تزریق آمپولی كه عضو را بی حس می كند یا بجای دوا استعمال می شود اشكال ندارد.
مسأله 1654 ـ اگر موقعی كه مشغول غذا خوردن است بفهمد صبح شده باید لقمه را از دهان بیرون آورد، و چنانچه عمداً فرو برد روزه اش باطل است، و بدستوری كه بعداً گفته خواهد شد كفاره هم بر او واجب می شود.
مسأله 1655 ـ اگر روزه دار بقدری تشنه شود كه بترسد از تشنگی بمیرد، می تواند باندازه ای كه از مردن نجات پیدا كند آب بیاشامد، ولی روزه او باطل می شود، و اگر ماه رمضان باشد باید در بقیه روز از بجا آوردن كاری كه روزه را باطل می كند خودداری نماید.
مسأله 1656 ـ كسی كه می خواهد روزه بگیرد لازم نیست پیش از اذان دندانهایش را خلال كند، ولی اگر بداند غذایی كه لای دندان مانده در روز فرو می رود، چنانچه خلال نكند، روزه اش باطل می شود، و فرق نمی كند كه چیزی از آن فرو رود یا نرود.
مسأله 1657 ـ فرو بردن آب دهان اگر چه بواسطه خیال كردن ترشی و مانند آن در دهان جمع شده باشد روزه را باطل نمی كند.
مسأله 1658 ـ فرو بردن اخلاط سر و سینه، تا بفضای دهان نرسیده اشكال ندارد، ولی اگر داخل فضای دهان شود احتیاط واجب آن است كه آنرا فرو نبرد.
[269]
مسأله 1659 ـ جویدن غذا برای بچه یا پرنده، و چشیدن غذا و مانند اینها كه معمولاً بحلق نمی رسد، اگر چه اتفاقاً بحلق برسد روزه را باطل نمی كند ولی اگر انسان از اول بداند كه بحلق می رسد، چنانچه فرو رود، روزه اش باطل می شود، و باید قضای آن را بگیرد، و كفاره هم بر او واجب است.
مسأله 1660 ـ انسان نمی تواند بخاطر ضعف روزه اش را بخورد ولی اگر ضعف او بقدری است كه معمولاً نمی شود آنرا تحمل كرد خوردن روزه اشكال ندارد.
3 ـ جماع
مسأله 1661 ـ جماع اعم از اینكه از جلو باشد از پشت، صغیر باشد یا كبیر، روزه جماع كننده و جماع شده را باطل می كند اگر چه فقط به مقدار ختنه گاه داخل شود و منی هم بیرون نیاید، و اگر كمتر از مقدار ختنه گاه داخل شود و منی هم بیرون نیاید روزه باطل نمی شود، ولی كسی كه آلتش را بریده اند اگر بمقدار ختنه گاه داخل كند كه دخول صدق كند روزه اش باطل می شود.
مسأله 1662 ـ اگر فراموش كند كه روزه است و جماع نماید یا در خواب باشد، یا او را به جماع مجبور نمایند روزه او باطل نمی شود ولی چنانچه در بین جماع یادش بیاید یا دیگر مجبور نباشد باید فوراً از حال جماع خارج شود، و اگر خارج نشود روزه او باطل می شود.
مسأله 1663 ـ اگر شك كند كه به اندازه ختنه گاه داخل شده یا نه روزه او صحیح است، و كسی هم كه آلتش قطع شده اگر شك كند كه دخول شده یا نه روزه او صحیح است.
4 ـ استمناء
مسأله 1664 ـ اگر روزه دار استمناء كند یعنی با خود كاری كند كه منی از او بیرون آید روزه اش باطل می شود، ولی اگر بی اختیار از او منی بیرون آید روزه اش باطل نیست، ولی اگر كاری كند كه بی اختیار منی از او بیرون آید روزه اش باطل می شود.
مسأله 1665 ـ هرگاه روزه دار بداند كه اگر در روز بخوابد محتلم می شود، یعنی
[270]
در خواب منی از او بیرون می آید می تواند بخوابد، و چنانچه بخوابد و محتلم شود روزه اش صحیح است مخصوصاً اگر ترك خواب موجب حرج باشد.
مسأله 1666 ـ روزه داری كه محتلم شده می تواند قبل از غسل كردن بول كند و بدستوری كه قبلاً گفته شد استبراء نماید، ولی اگر غسل كرده باشد، و بداند كه بواسطه بول یا استبراء كردن باقیمانده منی از مجری بیرون می آید، نمی تواند استبراء كند، و اگر روزه دار در حال بیرون آمدن منی از خواب بیدار شود واجب نیست از بیرون آمدن آن جلوگیری كند.
مسأله 1667 ـ روزه داری كه محتلم شده اگر بداند منی در مجرا مانده و در صورتی كه پیش از غسل بول نكند بعد از غسل منی از او بیرون می آید بهتر است كه پیش از غسل بول كند.
مسأله 1668 ـ اگر به قصد بیرون آمدن منی كاری بكند در صورتی كه منی از او بیرون نیاید روزه اش باطل نمی شود.
مسأله 1669 ـ اگر روزه دار بدون قصد بیرون آمدن منی با كسی بازی و شوخی كند و منی از او خارج شود، در صورتی كه عادت داشته كه با اینگونه كارها منی از او بیرون می آمده، روزه اش باطل است، و اگر عادت نداشته كه با این كارها از او منی خارج شود و اتفاقاً خارج شده باز روزه اش باطل است، مگر اینكه اطمینان داشته باشد كه منی از او خارج نمی شود.
5 ـ دروغ بستن به خدا و پیغمبر
مسأله 1670 ـ اگر روزه دار بگفتن یا بنوشتن با باشاره و مانند اینها بخدا و پیغمبر و جانشینان آن حضرت عمداً نسبت دروغ بدهد اگر چه فوراً بگوید دروغ گفتم یا توبه كند; روزه او باطل است، و احتیاط واجب آن است كه سایر پیغمبران و جانشینان آنان، و حضرت زهرا سلام الله علیها هم در این حكم فرقی ندارند.
مسأله 1671 ـ اگر بخواهد خبری را كه نمی داند راست است یا دروغ نقل كند، بنابر احتیاط واجب باید از كسی كه آن خبر را گفته، یا از كتابی كه آن خبر در آن نوشته شده نقل نماید، لكن اگر خودش هم به طور جزم خبر بدهد روزه اش باطل نمی شود گر چه ظن به كذب خبر یا احتمال كذب خبر را بدهد.
[271]
مسأله 1672 ـ اگر چیزی را باعتقاد اینكه راست است از قول خدا یا پیغمبر نقل كند، و بعد بفهمد دروغ بوده روزه اش باطل نمی شود.
مسأله 1673 ـ اگر بداند دروغ بستن به خدا و پیغمبر روزه را باطل می كند و چیزی را كه می داند دروغ است بآنان نسبت دهد، و بعداً بفهمد آنچه را كه گفته راست بوده روزه اش صحیح است.
مسأله 1674 ـ اگر دروغی را كه دیگری ساخته عمداً بخدا و پیغمبر و جانشینان پیغمبر نسبت دهد روزه اش باطل می شود، ولی اگر از قول كسی كه آن دروغ را ساخته نقل كند اشكال ندارد.
مسأله 1675 ـ اگر از روزه دار بپرسند كه آیا پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم چنین مطلبی فرموده اند و او جائی كه در جواب باید بگوید نه، عمداً بگوید بلی، یا جائی كه باید بگوید بلی عمداً بگوید نه روزه اش باطل می شود.
مسأله 1676 ـ اگر از قول خدا یا پیغمبر حرف راستی را بگوید بعد بگوید دروغ گفتم، یا در شب دروغی را به آنان نسبت دهد، و فردای آن روز كه روزه می باشد بگوید آنچه دیشب گفتم راست است روزه اش باطل می شود.
6 ـ رساندن غبار غلیظ به حلق
مسأله 1677 ـ رساندن غبار غلیظ بحلق روزه را باطل می كند، چه غبار چیزی باشد كه خوردن آن حلال است مثل آرد، یا غبار چیزی باشد كه خوردن آن حرام است، مثل خاك.
مسأله 1678 ـ احتیاط واجب آن است كه روزه دار بخار غلیظ، و دود سیگار و تنباكو و مانند اینها را هم به حلق نرساند.
مسأله 1679 ـ اگر مواظبت نكند و غبار یا بخار یا دود و مانند اینها داخل حلق شود چنانچه اطمینان داشته كه بحلق نمی رسد روزه اش صحیح است، و اگر فراموش كند كه روزه است و مواظبت نكند یا بی اختیار غبار و مانند آن بحلق او برسد اشكال ندارد.
[272]
7 ـ فرو بردن سر در آب
مسأله 1680 ـ اگر روزه دار عمداً تمام سر را در آب فرو برد، اگر چه باقی بدن او از آب بیرون باشد، بنابر احتیاط واجب روزه او باطل می شود ولی اگر تمام بدن را آب بگیرد، و مقداری از سر بیرون باشد روزه باطل نمی شود.
مسأله 1681 ـ اگر نصف سر را یك دفعه و نصف دیگر آنرا دفعه دیگر در آب فرو برد روزه اش باطل نمی شود.
مسأله 1682 ـ اگر شك كند كه تمام سر زیر آب رفته روزه اش صحیح است.
مسأله 1683 ـ اگر تمام سر زیر آب برود ولی مقداری از موها بیرون بماند روزه اش باطل می شود.
مسأله 1684 ـ احتیاط واجب آن است كه سر را در گلاب فرو نبرد، ولی در آبهای مضاف دیگر، و در چیزهای دیگری كه روان است اشكال ندارد.
مسأله 1685 ـ اگر روزه دار بی اختیار در آب بیفتد و تمام سر او را آب بگیرد یا فراموش كند كه روزه است، و سر در آب فرو برد روزه او باطل نمی شود.
مسأله 1686 ـ اگر عادتاً با افتادن در آب سرش زیر آب می رود، چنانچه با توجه باین مطلب خود را در آب بیندازد و سرش زیر آب برود روزه اش باطل می شود.
مسأله 1687 ـ اگر فراموش كند كه روزه است و سر را در آب فرو برد یا دیگری به زور سر او را در آب فرو برد; چنانچه در زیر آب یادش بیاید كه روزه است، یا آنكس دست خود را بردارد، باید فوراً سر را بیرون آورد، و چنانچه بیرون نیاورد روزه اش باطل می شود.
مسأله 1688 ـ اگر فراموش كند كه روزه است و به نیت غسل سر در آب فرو برد، روزه و غسل او صحیح است.
مسأله 1689 ـ اگر بداند كه روزه است، و عمداً برای غسل سر را در آب فرو برد، چنانچه روزه او مثل روزه رمضان واجب معین باشد، بنابر احتیاط واجب باید دوباره غسل كند، و روزه را هم قضا نماید، و اگر روزه مستحب یا روزه واجبی باشد كه مثل روزه كفّاره وقت معینی ندارد، غسل صحیح و روزه باطل می باشد.
مسأله 1690 ـ اگر برای آن كه كسی را از غرق شدن نجات دهد سر را در آب فرو برد، اگر چه نجات دادن او واجب باشد روزه اش باطل می شود.
[273]
8 ـ باقیماندن بر جنابت و حیض و نفاس تا اذان صبح
مسأله 1691 ـ اگر جنب عمداً تا اذان صبح غسل نكند، یا اگر وظیفه او تیمم است عمداً تیمم ننماید، روزه اش باطل است.
مسأله 1692 ـ اگر در روزه واجبی كه مثل روزه ماه رمضان وقت آن معین است تا اذان صبح غسل نكند، و تیمم هم ننماید ولی از روی عمد نباشد مثل آن كه دیگری نگذارد غسل و تیمم كند، روزه اش صحیح است.
مسأله 1693 ـ كسی كه جنب است و می خواهد روزه واجبی بگیرد كه مثل روزه رمضان وقت آن معین است; چنانچه عمداً غسل نكند تا وقت تنگ شود، می تواند با تیمم روزه بگیرد و صحیح است.
مسأله 1694 ـ اگر جنب در ماه رمضان غسل را فراموش كند، و بعد از یك روز یادش بیاید، باید روزه آن روز را قضا نماید، و اگر بعد از چند روز یادش بیاید، روزه هر چند روزی را كه یقین دارد جنب بوده قضا نماید، مثلاً اگر نمی داند سه روز جنب بوده یا چهار روز، باید روزه سه روز را قضا كند.
مسأله 1695 ـ كسی كه در شب ماه رمضان برای هیچ كدام از غسل و تیمم وقت ندارد اگر خود را جنب كند روزه اش باطل است، و قضا و كفارة بر او واجب می شود. ولی اگر برای تیمم وقت دارد، چنانچه خود را جنب كند با تیمم روزه او صحیح است، گناهكار هم حساب نمی شود.
مسأله 1696 ـ كسی كه در شب ماه رمضان جنب است، و می داند كه اگر بخوابد تا صبح بیدار نمی شود، نباید بخوابد، و چنانچه بخوابد، و تا صبح بیدار نشود، روزه اش باطل است، و قضا و كفّاره بر او واجب می شود.
مسأله 1697 ـ هرگاه جنب در شب ماه رمضان بخوابد، و بیدار شود، اگر احتمال بدهد كه اگر دوباره بخوابد برای غسل بیدار می شود و عادتاً هم بیدار می شود، می تواند بخوابد.
مسأله 1698 ـ كسی كه در شب ماه رمضان جنب است و می داند یا احتمال می دهد كه اگر بخوابد پیش از اذان صبح بیدار می شود، چنانچه تصمیم داشته باشد كه بعد از بیدار شدن غسل كند، و با این تصمیم بخوابد و تا اذان خواب بماند روزه اش صحیح است.
مسأله 1699 ـ كسی كه در شب ماه رمضان جنب است و می داند یا احتمال
[274]
می دهد كه اگر بخوابد پیش از اذان صبح بیدار می شود، چنانچه غفلت داشته باشد كه بعد از بیدار شدن باید غسل كند، در صورتی كه بخوابد، و تا اذان صبح خواب بماند روزه اش صحیح است.
مسأله 1700 ـ كسی كه در شب ماه رمضان جنب است، و می داند یا احتمال می دهد كه اگر بخوابد پیش از اذان صبح بیدار می شود، چنانچه نخواهد بعد از بیدار شدن غسل كند، یا تردید داشته باشد كه غسل كند یا نه، در صورتی كه بخوابد و بیدار نشود روزه اش باطل است.
مسأله 1701 ـ اگر جنب در شب ماه رمضان بخوابد و بیدار شود و بداند یا احتمال دهد كه اگر دوباره بخوابد پیش از اذان صبح بیدار می شود، و تصمیم هم داشته باشد كه بعد از بیدار شدن غسل كند، چنانچه دوباره بخوابد و تا اذان بیدار نشود، باید آن روز را قضا كند، و همچنین است اگر از خواب دوم بیدار شود و برای مرتبه سوم بخوابد، و بنابر احتیاط واجب در خواب سوم كفاره هم لازم است.
مسأله 1702 ـ خوابی را كه در آن محتلم شده نباید خواب اول حساب كرد بلكه اگر از آن خواب بیدار شود، و دوباره بخوابد خواب اول حساب می شود.
مسأله 1703 ـ اگر روزه دار در روز محتلم شود، واجب نیست فوراً غسل كند ولی احتیاط مستحب آن است كه فوراً غسل كند.
مسأله 1704 ـ هرگاه در ماه رمضان بعد از اذان صبح بیدار شود و ببیند محتلم شده است، اگر چه بداند پیش از اذان محتلم شده، روزه او صحیح است.
مسأله 1705 ـ كسی كه می خواهد قضای روزه رمضان را بگیرد هرگاه تا اذان صبح جنب بماند اگر چه از روی عمد نباشد روزه او باطل است.
مسأله 1706 ـ كسی كه می خواهد قضای روزه رمضان را بگیرد اگر بعد از اذان صبح بیدار شود، و ببیند محتلم شده، و بداند پیش از اذان محتلم شده است چنانچه وقت قضای روزه تنگ است مثلاً پنج روز روزه قضای رمضان دارد و پنج روز هم به رمضان مانده است، احتیاط واجب آن است كه هم آنروز را روزه بگیرد هم عوض آنرا بعد از رمضان، و اگر وقت قضای روزه تنگ نیست باید روز دیگری روزه بگیرد.
مسأله 1707 ـ اگر در روزه ماه مبارك رمضان محتلم شود، می تواند قبل از غسل استبراء كند، ولی اگر غسل كرد، بعد از غسل در صورتی كه بداند منی از او خارج می شود، نباید استبراء كند.
[275]
مسأله 1708 ـ اگر در روزه واجب غیر رمضان و قضای آن تا اذان صبح جنب بماند روزه اش صحیح است چه وقت آن معین باشد و چه نباشد.
مسأله 1709 ـ اگر زن پیش از اذان صبح از حیض یا نفاس پاك شود و عمداً غسل نكند یا اگر وظیفه او تیمم است عمداً تیمم نكند روزه اش باطل است.
مسأله 1710 ـ اگر زن پیش از اذان صبح از حیض یا نفاس پاك شود و برای غسل وقت نداشته باشد، چنانچه بخواهد روزه واجبی بگیرد كه مثل روزه رمضان وقت آن معین است، با تیمم روزه اش صحیح است، و لازم است كه تا صبح بیدار بماند و اگر بخواهد روزه مستحب یا روزه واجبی بگیرد كه مثل روزه كفاره وقت آن معین نیست نمی تواند با تیمم روزه بگیرد.
مسأله 1711 ـ اگر زن نزدیك اذان صبح از حیض یا نفاس پاك شود و برای هیچ كدام از غسل و تیمم وقت نداشته باشد یا بعد از اذان بفهمد كه پیش از اذان پاك شده; روزه او در روزه واجب معینی، مانند رمضان صحیح است ولی در قضای رمضان، صحیح بودن آن اشكال دارد.
مسأله 1712 ـ اگر زن بعد از اذان صبح از خون حیض یا نفاس پاك شود یا در بین روز خون حیض یا نفاس ببیند، اگر چه نزدیك مغرب باشد روزه او باطل است.
مسأله 1713 ـ اگر زن غسل حیض یا نفاس را فراموش كند و بعد از یك روز یا چند روز یادش بیاید روزه هائی كه گرفته صحیح است، و بنابر احتیاط مستحب قضای آنرا نیز بگیرد.
مسأله 1714 ـ اگر زن پیش از اذان صبح از حیض یا نفاس پاك شود و در غسل كردن كوتاهی كند، و تا اذان غسل نكند، و در تنگی وقت تیمم هم نكند روزه اش باطل است، ولی چنانچه كوتاهی نكند مثلاً منتظر باشد كه حمام، زنانه شود، اگر چه سه مرتبه بخوابد و تا اذان غسل نكند در صورتی كه تیمم كند روزه او صحیح است.
مسأله 1715 ـ اگر زنی كه در حال استحاضه است غسلهای خود را به تفصیلی كه در احكام استحاضه گفته شد بجا آورده روزه او صحیح است.
مسأله 1716 ـ كسی كه مس میت كرده یعنی جائی از بدن خود را به بدن میت رسانده می تواند بدون غسل مس میت روزه بگیرد، و اگر در حال روزه هم میت را مس نماید روزه او باطل نمی شود.
[276]
9 ـ اماله كردن
مسأله 1717 ـ اماله كردن با چیزهای روان اگر چه از روی ناچاری و برای معالجه باشد روزه را باطل می كند، ولی استعمال شیافهای غیر روان كه برای معالجه است اشكال ندارد، و احتیاط مستحب است كه از استعمال آنها نیز خودداری كند و احتیاط واجب آن است كه از چیزی كه جامد و مایع بودن آن مشكوك است اجتناب كند.
10 ـ قی كردن عمدی
مسأله 1718 ـ هرگاه روزه دار عمداً قی كند اگر چه بواسطه مرض و مانند آن ناچار باشد، روزه اش باطل می شود، ولی اگر سهواً یا بی اختیار قی كند اشكال ندارد.
مسأله 1719 ـ اگر در شب چیزی بخورد كه می داند بواسطه خوردن آن در روز بی اختیار قی می كند; به احتیاط واجب روزه او باطل می شود.
مسأله 1720 ـ اگر روزه دار بتواند از قی كردن خودداری كند چنانچه برای او ضرر و مشقت نداشته باشد، باید خودداری نماید.
مسأله 1721 ـ اگر مگس در گلوی روزه دار برود چنانچه بقدری پائین رود كه به فرو بردن آن خوردن نمی گویند لازم نیست آنرا بیرون آورد، و روزه او صحیح است و اگر به این مقدار پائین نرود، و بیرون آوردن آن ممكن باشد باید آنرا بیرون آورد و اگر باعث قی كردن شود، روزه او باطل می شود.
مسأله 1722 ـ اگر سهواً چیزی را فرو ببرد، و پیش از رسیدن به شكم یادش بیاید كه روزه است، چنانچه بقدری پائین رفته باشد كه اگر آنرا داخل شكم كند خوردن نمی گویند لازم نیست آنرا بیرون آورد و روزه او صحیح است و اگر به وسط یا ابتداء حلق رسیده باشد باید آنرا بیرون آورد، و در این مورد قی كردن صدق نمی كند.
مسأله 1723 ـ اگر یقین داشته باشد كه بواسطه آروغ زدن چیزی از گلو بیرون می آید نباید عمداً آروغ بزند، ولی اگر یقین نداشته باشد اشكال ندارد.
مسأله 1724 ـ اگر آروغ بزند و بدون اختیار چیزی در گلو یا دهانش بیاید، باید آنرا بیرون بریزد، و اگر بی اختیار فرو رود اشكال ندارد، و احتیاط مستحب آن است كه قضای آنرا نیز بجا آورد.
[277]
احكام چیزهایی كه روزه را باطل می كند
مسأله 1725 ـ اگر انسان عمداً و از روی اختیار كاری كه روزه را باطل می كند انجام دهد روزه او باطل می شود، و چنانچه از روی عمد نباشد اشكال ندارد، و فرقی نمی كند بین روزه ماه رمضان و غیر آن و بین روزه واجب و مستحب، ولی جنب اگر بخوابد و به تفصیلی كه در مسأله (1696) گفته شد تا اذان صبح غسل نكند روزه او باطل است.
مسأله 1726 ـ اگر روزه دار سهواً یكی از كارهایی كه روزه را باطل می كند انجام دهد، و بخیال این كه روزه اش باطل شده، عمداً دوباره یكی از آنها را بجا آورد روزه او باطل می شود.
مسأله 1727 ـ اگر چیزی بزور در گلوی روزه دار بریزند یا سر او را بزور در آب فرو برند، روزه او باطل نمی شود، ولی اگر مجبورش كنند كه روزه خود را باطل كند مثلا به او بگویند اگر غذا نخوری ضرر مالی یا جانی بتو می زنیم، و خودش برای جلوگیری از ضرر چیزی بخورد روزه او باطل می شود.
مسأله 1728 ـ روزه دار نباید جایی برود كه می داند چیزی در گلویش می ریزند یا مجبورش می كنند كه خودش روزه خود را باطل كند، امّا اگر قصد رفتن كند و نرود، یا بعد از رفتن چیزی بخوردش ندهند روزه او صحیح است و چنانچه از روی ناچاری كاری كه روزه را باطل می كند انجام دهد و از اوّل هم بداند كه ناچار می شود، روزه او باطل می شود.
آنچه برای روزه دار مكروه است
مسأله 1729 ـ چند چیز برای روزه دار مكروه است، و از آن جمله است: دوا ریختن به چشم، و سرمه كشیدن در صورتی كه مزّه یا بوی آن بحلق برسد، انجام دادن هر كاری كه مانند خون گرفتن و حمام رفتن باعث ضعف می شود، أنفیه كشیدن اگر نداند كه بحلق می رسد و اگر بداند بحلق می رسد جایز نیست، بو كردن گیاههای معطّر، نشستن زن در آب، استعمال شیاف، تر كردن لباس كه در بدن است، كشیدن دندان و هر كاری كه بواسطه آن از دهان خون بیاید، مسواك كردن به وسیله چوب تر، و نیز مكروه است انسان بدون قصد بیرون آمدن منی، زن خود را ببوسد یا كاری كند كه
[278]
شهوت خود را به حركت آورد، و عادتش هم این نباشد كه با این قبیل كارها از او منی بیرون بیاید و اگر بقصد بیرون آمدن منی باشد، در صورتی كه منی بیرون آید روزه او باطل می شود.
جاهایی كه قضا و كفّاره واجب است
مسأله 1730 ـ اگر در روزه رمضان عمداً قی كند فقط قضای آنروز را باید بگیرد و چنانچه در شب جنب شود و بتفصیلی كه در مسأله (1696) گفته شد; سه مرتبه بیدار شود و بخوابد و تا اذان صبح بیدار نشود، یا عمداً اماله كند، یا سر زیر آب ببرد، یا دروغی را بخدا و پیغمبر (صلی الله علیه وآله وسلم) نسبت بدهد، بنابر احتیاط واجب كفّاره هم باید بدهد، ولی اگر غیر از اینها كار دیگری كه روزه را باطل می كند عمداً انجام دهد، در صورتی كه می دانسته آن كار روزه را باطل می كند قضا و كفّاره بر او واجب است.
مسأله 1731 ـ اگر بواسطه ندانستن مسأله كاری انجام دهد كه روزه را باطل می كند چنانچه می توانسته مسأله را یاد بگیرد بنابر احتیاط كفّاره بر او واجب می شود و اگر نمی توانسته مسأله را یاد بگیرد، یا اصلا ملتفت مسأله نبوده یا یقین داشته كه فلان چیز روزه را باطل نمی كند كفّاره بر او واجب نیست.
كفّاره روزه
مسأله 1732 ـ كسی كه كفّاره روزه رمضان بر او واجب است، باید یك بنده آزاد كند، یا بدستوری كه در مسأله بعد گفته می شود دو ماه روزه بگیرد یا شصت فقیر را سیر كند یا به هر كدام یك مد كه تقریباً ده سیر است، طعام یعنی گندم یا جو و مانند اینها بدهد، و چنانچه برایش ممكن نباشد مخیّر است بین اینكه هیجده روز روزه بگیرد، و یا اینكه هر چند مد كه می تواند بفقرا اطعام بدهد، و اگر نتواند بدهد، باید استغفار كند اگر چه مثلا یك مرتبه بگوید استغفر الله، و احتیاط واجب آن است كه هر وقت بتواند كفّاره را بدهد.
مسأله 1733 ـ كسی كه می خواهد دو ماه كفّاره روزه رمضان را بگیرد، باید سی و یك روز آن را پی در پی بگیرد، و اگر بقیّه آن پی در پی نباشد اشكال ندارد.
مسأله 1734 ـ كسی كه می خواهد دو ماه كفّاره روزه رمضان را بگیرد نباید
[279]
موقعی شروع كند كه در میان سی و یك روز روزی باشد كه مانند عید قربان روزه آن حرام است.
مسأله 1735 ـ كسی كه باید پی در پی روزه بگیرد، اگر در بین آن بدون عذر یك روز، روزه نگیرد، یا وقتی شروع كند كه در بین آن بروزی برسد كه روزه آن واجب است، مثلا بروزی برسد كه نذر كرده آنروز را روزه بگیرد باید روزه ها را از سر بگیرد.
مسأله 1736 ـ اگر در بین روزهائی كه باید پی در پی روزه بگیرد عذری مثل حیض یا نفاس یا سفری كه در رفتن آن مجبور است; برای او پیش آید، بعد از بر طرف شدن عذر واجب نیست روزه ها را از سر بگیرد بلكه بقیّه را بعد از بر طرف شدن عذر بجا می آورد.
مسأله 1737 ـ اگر به چیز حرامی روزه خود را باطل كند، چه آن چیز أصلا حرام باشد مثل شراب و زنا یا به جهتی حرام شده باشد مثل نزدیكی با عیال خود در حال حیض، بنابر احتیاط واجب كفّاره جمع بر او واجب می شود، یعنی باید یك بنده آزاد كند، و دو ماه روزه بگیرد، و شصت فقیر را سیر كند، یا بهر كدام اینها یك مد طعام بدهد، و چنانچه هر سه برایش ممكن نباشد، هر كدام آنها ممكن است باید انجام دهد.
مسأله 1738 ـ اگر روزه دار دروغی را بخدا و پیغمبر (صلی الله علیه وآله وسلم)نسبت دهد بنابر احتیاط واجب یك كفّاره بر او لازم است نه كفّاره جمع.
مسأله 1739 ـ اگر روزه دار در یك روز ماه رمضان چند مرتبه جماع كند بنابر احتیاط واجب به همان اندازه كفّاره بر او واجب است، و اگر جماعِ او حرام باشد به همان اندازه كفّاره جمع واجب می شود.
مسأله 1740 ـ اگر روزه دار در یك روز ماه رمضان چند مرتبه كاری كه روزه را باطل می كند غیر از جماع انجام دهد بنابر احتیاط مستحب باید به همان اندازه كه افطار كرده كفّاره بدهد. هر چند یك كفّاره كافی است.
مسأله 1741 ـ اگر روزه دار جماع حرام كند و بعد با حلال خود جماع نماید برای هر كدام كفّاره مستقل واجب است.
مسأله 1742 ـ اگر روزه دار كاری كه حلال است و روزه را باطل می كند، انجام دهد، مثلا آب بیاشامد، و بعد كار دیگری كه حرام است و روزه را باطل می كند انجام دهد، مثلا غذای حرامی بخورد، یك كفّاره كافی است.
[280]
مسأله 1743 ـ اگر روزه دار آروغ بزند و چیزی در دهانش بیاید، چنانچه عمداً آنرا فرو ببرد، روزه اش باطل است، و باید قضای آنرا بگیرد، و كفّاره هم بر او واجب می شود، و اگر خوردن آن چیز حرام باشد، مثلا موقع آروغ زدن خون یا غذائی كه از صورت غذا بودن خارج شده بدهان او بیاید، و عمداً آنرا فرو ببرد، روزه او باطل می شود، و بنابر احتیاط كفّاره جمع هم بر او واجب می شود.
مسأله 1744 ـ اگر نذر كند كه روز معیّنی را روزه بگیرد، چنانچه در آن روز عمداً روزه خود را باطل كند باید یك بنده آزاد كند، یا دو ماه پی در پی روزه بگیرد یا شصت فقیر را اطعام كند، یعنی كفاره نذر را بدهد.
مسأله 1745 ـ كسی كه می تواند وقت را تشخیص دهد اگر به گفته كسی كه می گوید مغرب شده افطار كند، و بعد بفهمد مغرب نبوده است بنابر احتیاط قضاء و كفّاره بر او واجب است.
مسأله 1746 ـ كسی كه عمداً روزه خود را باطل كرده، اگر بعد از ظهر مسافرت كند یا پیش از ظهر برای فرار از كفّاره سفر نماید، كفّاره او ساقط نمی شود، بلكه اگر قبل از ظهر مسافرتی برای او پیش آمد كند، بنابر احتیاط كفّاره بر او واجب است.
مسأله 1747 ـ اگر عمداً روزه خود را باطل كند، و بعد عذری مانند حیض یا نفاس یا مرض برای او پیدا شود كفّاره بر او واجب نیست.
مسأله 1748 ـ اگر یقین كند كه روز اوّل ماه رمضان است و عمداً روزه خود را باطل كند، بعد معلوم شود كه آخر شعبان بوده كفّاره بر او واجب نیست، همچنین است اگر انسان شك كند كه آخر رمضان است یا اوّل شوّال و عمداً روزه خود را باطل كند، بعد معلوم شود اوّل شوال بوده كفّاره بر او واجب نمی باشد.
مسأله 1749 ـ اگر روزه دار در ماه رمضان با زن خود كه روزه دار است جماع كند، چنانچه زن را مجبور كرده باشد، كفّاره روزه خودش و روزه زن را باید بدهد و اگر زن به جماع راضی بوده بر هر كدام یك كفّاره واجب می شود.
مسأله 1750 ـ اگر زنی شوهرِ روزه دار خود را مجبور كند كه جماع نماید، یا كاری دیگری كه روزه را باطل می كند انجام دهد، واجب نیست كفاره روزه شوهر را بدهد.
مسأله 1751 ـ اگر روزه دار در ماه رمضان، با زن خود كه روزه دار است جماع كند، چنانچه بطوری زن را مجبور كرده باشد كه از خود اختیار نداشته باشد، و در بین جماع زن راضی شود، بنابر احتیاط واجب باید مرد دو كفّاره و زن یك كفّاره بدهد، و
[281]
اگر با اراده و اختیار عمل انجام دهد، اگر چه مجبورش كرده باشد مرد باید كفّاره خودش و زن كفّاره خودش را بدهد.
مسأله 1752 ـ اگر روزه دار در ماه رمضان با زن روزه دار خود كه خواب است جماع نماید، یك كفاره بر او واجب می شود، و روزه زن صحیح است و كفّاره هم بر او واجب نیست.
مسأله 1753 ـ اگر مرد زن خود را مجبور كند كه غیر جماع كار دیگری كه روزه را باطل می كند بجا آورد، كفّاره زن را نباید بدهد، و بر خود زن هم كفّاره واجب نیست.
مسأله 1754 ـ كسی كه بواسطه مسافرت یا مرض روزه نمی گیرد، نمی تواند زن روزه دار خود را مجبور به جماع نماید، ولی اگر مجبور كند، كفّاره بر او واجب نیست.
مسأله 1755 ـ انسان نباید در بجا آوردن كفّاره كوتاهی كند، ولی لازم نیست فوراً آنرا انجام دهد.
مسأله 1756 ـ اگر كفاره بر انسان واجب شود، و چند سال آنرا بجا نیاورد، چیزی بر آن اضافه نمی شود.
مسأله 1757 ـ كسی كه باید برای كفّاره یك روز شصت فقیر را طعام بدهد، اگر به شصت فقیر دسترسی دارد، نباید به هر كدام از آنها بیشتر از یك مد كه تقریباً ده سیر است طعام بدهد، یا یك فقیر را بیشتر از یك مرتبه سیر نماید، ولی چنانچه فقیر، دارای عائله باشد انسان می تواند، برای هر یك از عیالات فقیر او اگر چه صغیر باشند یك مد به آن فقیر بدهد، بشرطی كه سهم هر كدام را جدا از سهم دیگران ندهد، بلكه سهم همه را رویهم بریزد و یكجا تحویل دهد.
مسأله 1758 ـ كسی كه قضای روزه رمضان را گرفته اگر بعد از ظهر عمداً كاری كه روزه را باطل می كند انجام دهد، باید به ده فقیر هر كدام یك مد كه تقریباً ده سیر است طعام بدهد و اگر نمی تواند سه روز روزه بگیرد، و بنابر احتیاط مستحب شصت فقیر را طعام بدهد.
جاهایی كه فقط قضای روزه واجب است
مسأله 1759 ـ در چند صورت فقط قضای روزه بر انسان واجب است و كفاره واجب نیست:
اوّل: اگر در شب ماه رمضان جنب باشد و بتفصیلی كه در مسأله (1640) گفته
[282]
شد تا اذان صبح از خواب دوّم بیدار نشود.
دوّم: اگر عملی كه روزه را باطل می كند بجا نیاورد، ولی نیّت روزه نكند، یا ریا كند، یا قصد كند كه روزه نباشد.
سوّم: اگر در ماه رمضان غسل جنابت را فراموش كند، و با حال جنابت یك روز یا چند روز روزه بگیرد.
چهارم: اگر در ماه رمضان بدون اینكه تحقیق كند صبح شده یا نه، كاری كه روزه را باطل می كند انجام دهد بعد معلوم شود صبح بوده، و نیز اگر بعد از تحقیق با اینكه گمان دارد صبح شده كاری كه روزه را باطل می كند انجام دهد بعد معلوم شود صبح بوده قضای آن روز بر او واجب است، ولی اگر بعد از تحقیق گمان یا یقین كند كه صبح نشده، و چیزی بخورد، و بعد معلوم شود صبح بوده قضا واجب نیست.
و اگر بعد از تحقیق شك كند كه صبح شده یا نه، و كاری كه روزه را باطل می كند انجام دهد، بعد معلوم شود صبح بوده، بنابر احتیاط واجب قضای آن روز را بجا آورد.
پنجم: اگر كسی بگوید صبح نشده و انسان بگفته او كاری كه روزه را باطل می كند انجام دهد، بعد معلوم شود صبح بوده.
ششم: اگر كسی بگوید صبح شده و انسان به گفته او یقین نكند، یا خیال كند شوخی می كند، و كاری كه روزه را باطل می كند انجام دهد بعد معلوم شود صبح بوده.
هفتم: اگر شخص كور و مانند آن بگفته كس دیگری افطار كند بعد معلوم شود مغرب نبوده است، و اگر به گفته آدم دروغگو افطار كند كفّاره هم واجب می شود.
هشتم: اگر در هوای صاف بواسطه تاریكی یقین كند كه مغرب شده، و افطار كند بعد معلوم شود مغرب نبوده است، ولی اگر در هوای ابری بگمان اینكه مغرب شده افطار كند، بعد معلوم شود مغرب نبوده قضا لازم نیست.
نهم: اگر برای خنك شدن یا بی جهت مضمضه كند، یعنی آب در دهان بگرداند، و بی اختیار فرو رود، ولی اگر فراموش كند كه روزه است و آب را فرو دهد، یا برای وضو مضمضه كند، و بی اختیار فرو رود، قضا بر او واجب نیست.
دهم: اگر با زن خود شوخی كند و بی اختیار منی از او بیرون آید، با اینكه از اوّل قصد نداشته، و عادتاً هم با شوخی كردن منی خارج نمی شده در این صورت قضا مستحب است.
[283]
مسأله 1760 ـ اگر غیر آب چیز دیگری در دهان ببرد و بی اختیار فرو رود، یا آب را داخل بینی كند، و بی اختیار فرو رود قضا بر او واجب نیست.
مسأله 1761 ـ مضمضه زیاد برای روزه دار مكروه است، و اگر بعد از مضمضه بخواهد آب دهان را فرو برد بهتر است سه مرتبه آب دهان را بیرون بریزد.
مسأله 1762 ـ اگر انسان بداند كه بواسطه مضمضه بی اختیار یا از روی فراموشی آب وارد گلویش می شود، نباید مضمضه كند.
مسأله 1763 ـ اگر در ماه رمضان بعد از تحقیق یقین كند كه صبح نشده و كاری كه روزه را باطل می كند انجام دهد بعد معلوم شود صبح بوده قضا لازم نیست.
مسأله 1764 ـ اگر انسان شك كند كه مغرب شده یا نه نمی تواند افطار كند ولی اگر شك كند كه صبح شده یا نه پیش از تحقیق هم می تواند كاری كه روزه را باطل می كند انجام دهد.
احكام روزه قضا
مسأله 1765 ـ اگر دیوانه عاقل شود واجب نیست روزه های وقتی را كه دیوانه بوده قضا نماید.
مسأله 1766 ـ اگر كافر مسلمان شود، واجب نیست روزه های وقتی را كه كافر بوده قضا نماید، همچنین واجب نیست قضای روزه آن روزیكه در آن روز مسلمان شده بگیرد، ولی اگر قبل از ظهر مسلمان شود و كاری كه روزه را باطل می كند انجام نداده باشد، بنابر احتیاط واجب نیّت كند و روزه بگیرد، و اگر آنروز را روزه نگرفت بنابر احتیاط واجب قضای آنرا بجا بیاورد. ولی اگر مرتد مسلمان شود روزه های وقتی را كه مرتد بوده باید قضا نماید.
مسأله 1767 ـ روزه ای كه از انسان بواسطه مستی فوت شده باید قضا نماید، فرق نمی كند كه آن چیزی را كه بواسطه آن مست شده برای معالجه خورده باشد، یا اینكه بدون دلیل خورده باشد.
مسأله 1768 ـ اگر برای عذری چند روز روزه نگیرد، و بعد شك كند كه چه وقت عذر او بر طرف شده، می تواند مقدار كمتر را كه احتمال می دهد روزه نگرفته قضا نماید، مثلا كسی كه پیش از ماه رمضان مسافرت كرده و نمی داند پنجم ماه رمضان از سفر برگشته یا ششم، می تواند پنج روز روزه بگیرد، و نیز كسی هم كه نمی داند چه
[284]
وقت عذر برایش پیدا شده می تواند مقدار كمتر را قضا نماید، مثلا اگر آخرهای ماه رمضان مسافرت كند و بعد از ماه رمضان برگردد، و نداند كه بیست و پنجم ماه رمضان مسافرت كرده یا بیست و ششم، می تواند مقدار كمتر یعنی پنج روز را قضا كند، ولی احتیاط واجب این است كه مقدار بیشتر را قضا نماید، در صورتی كه وقت مسافرت را می داند و مقدار آن را نمی داند.
مسأله 1769 ـ اگر از چند ماه رمضان روزه قضا داشته باشد قضای هر كدام را كه اوّل بگیرد مانعی ندارد، ولی اگر وقت قضای ماه رمضان آخر تنگ باشد مثلا پنج روز از ماه رمضان آخر قضا داشته باشد، و پنج روز هم به ماه رمضان مانده بنابر احتیاط واجب اوّل قضای ماه رمضان آخر را بگیرد.
مسأله 1770 ـ اگر قضای روزه چند ماه رمضاه بر او واجب باشد و در نیّت معیّن نكند روزه ای را كه می گیرد قضای كدام ماه رمضان است، قضای سال اوّل حساب می شود.
مسأله 1771 ـ كسی كه قضای روزه ماه رمضان را گرفته اگر وقت قضای روزه او تنگ نباشد می تواند پیش از ظهر روزه خود را باطل كند.
مسأله 1772 ـ اگر قضای روزه شخص دیگر را گرفته باشد احتیاط واجب آن است كه بعد از ظهر روزه را باطل نكند.
مسأله 1773 ـ اگر بواسطه مرض، یا حیض، یا نفاس، روزه رمضان را نگیرد و پیش از تمام شدن ماه رمضان بمیرد، لازم نیست روزه هایی را كه نگرفته برای او قضا كنند.
مسأله 1774 ـ اگر بواسطه مرضی روزه رمضان را نگیرد، و مرض او تا رمضان سال بعد طول بكشد، قضای روزه هائی را كه نگرفته بر او واجب نیست و باید برای هر روز یك مد كه تقریباً ده سیر است طعام یعنی گندم یا جو و مانند اینها به فقیر بدهد، ولی اگر بواسطه عذر دیگری مثلا برای مسافرت روزه نگرفته باشد، و عذر او تا رمضان بعد باقی بماند روزه هایی را كه نگرفته باید قضا كند، و احتیاط واجب آن است كه برای هر روز یك مد طعام هم به فقیر بدهد.
مسأله 1775 ـ اگر بواسطه مرضی روزه ماه رمضان را نگیرد، و بعد از ماه رمضان مرض او بر طرف شود، ولی عذر دیگری پیدا كند كه نتواند تا رمضان بعد قضای روزه را بگیرد، باید روزه هائی را كه نگرفته قضا نماید. و نیز اگر در ماه رمضان غیر مرض عذر
[285]
دیگری داشته باشد و بعد از رمضان آن عذر بر طرف شود، و تا رمضان سال بعد بواسطه مرض نتواند روزه بگیرد، روزه هایی را كه نگرفته باید قضا كند، و بنابر احتیاط واجب برای هر روز یك مد طعام هم به فقیر بدهد.
مسأله 1776 ـ اگر در ماه رمضان بواسطه عذری روزه نگیرد، و بعد از رمضان عذر او بر طرف شود، و تا رمضان آینده عمداً قضای روزه را نگیرد، باید روزه را قضا كند، و برای هر روز یك مد گندم یا جو و مانند اینها هم به فقیر بدهد.
مسأله 1777 ـ اگر در قضای روزه كوتاهی كند تا وقت تنگ شود، و در تنگی وقت عذری پیدا كند، باید قضا را بگیرد، و برای هر روز یك مد طعام به فقیر بدهد، بلكه اگر موقعی كه عذر دارد تصمیم داشته باشد كه بعد از بر طرف شدن عذر روزه های خود را قضا كند و پیش از آن كه قضا نماید در تنگی وقت عذر پیدا كند، باید قضای آنرا بگیرد، و احتیاط واجب آن است كه برای هر روز هم یك مد غذا به فقیر بدهد.
مسأله 1778 ـ اگر مرض انسان چند سال طول بكشد، بعد از آنكه خوب شد اگر تا رمضان آینده بمقدار قضا وقت داشته باشد باید قضای رمضان آخر را بگیرد، و برای هر روز از سالهای پیش یك مد كه تقریباً ده سیر است طعام به فقیر بدهد.
مسأله 1779 ـ كسی كه باید برای هر روز یك مد طعام به فقیر بدهد می تواند كفّاره چند روز را به یك فقیر بدهد.
مسأله 1780 ـ اگر قضای روزه رمضان را چند سال تاخیر بیندازد، باید قضا را بگیرد، و برای هر روز یك مد طعام به فقیر بدهد.
مسأله 1781 ـ اگر روزه رمضان را عمداً نگیرد، باید قضای آنرا بجا آورد و برای هر روز دو ماه روزه بگیرد یا به شصت فقیر طعام بدهد، یا یك بنده آزاد كند، و چنانچه تا رمضان آینده قضای آن روزه را بجا نیاورد برای هر روز نیز دادن یك مد طعام لازم است.
مسأله 1782 ـ اگر روزه ماه رمضان را عمداً نگیرد، و در روز كاری كه روزه را باطل می كند مكرّر انجام دهد مثلا چند مرتبه غذا بخورد، بنابر احتیاط مستحب به همان اندازه كفّاره لازم است.
مسأله 1783 ـ بعد از مرگ پدر، پسر بزرگتر باید قضای نماز و روزه او را بتفصیلی كه در بحث نماز قضا گفته شد بجا آورد، و بنابر احتیاط واجب قضای روزه مادر را نیز بجا آورد.
[286]
مسأله 1784 ـ اگر كسی كه مرده غیر از روزه ماه رمضان روزه واجب دیگری را مانند روزه نذر نگرفته باشد بنابر احتیاط واجب آن را نیز پسر بزرگتر قضا نماید.
احكام روزه مسافر
مسأله 1785 ـ مسافری كه باید نمازهای چهار ركعتی را در سفر دو ركعت بخواند، نباید روزه بگیرد، و مسافری كه نمازش را تمام می خواند مثل كسی كه شغلش مسافرت یا سفر او معصیت است باید در سفر روزه بگیرد.
مسأله 1786 ـ مسافرت در ماه رمضان اشكال ندارد، ولی اگر برای فرار از روزه باشد مكروه است.
مسأله 1787 ـ اگر غیر از روزه ماه رمضان روزه معیّن دیگری بر انسان واجب باشد مثل این كه نذر كند روز معیّنی را روزه بگیرد، می تواند در آن روز مسافرت نماید همچنین است در تنگی وقت اگر قضاء ماه رمضان به عهده اش باشد.
مسأله 1788 ـ اگر نذر كند روزه بگیرد و روز آن را معیّن نكند، نمی تواند آن را در سفر بجا آورد، ولی چنانچه نذر كند كه روز معیّنی را در سفر روزه بگیرد، باید آن را در سفر بجا آورد، و نیز اگر نذر كند روز معیّنی را چه مسافر باشد یا نباشد روزه بگیرد باید آن روز را اگر چه مسافر باشد روزه بگیرد.
مسأله 1789 ـ مسافر می تواند برای خواستن حاجت سه روز در مدینه طیّبه روزه مستحبی بگیرد.
مسأله 1790 ـ كسی كه نمی داند روزه مسافر باطل است اگر در سفر روزه بگیرد و در بین روز مسأله را بفهمد روزه اش باطل می شود، و اگر تا مغرب نفهمد روزه اش صحیح است.
مسأله 1791 ـ اگر فراموش كند كه مسافر است، یا فراموش كند روزه مسافر باطل می باشد و در سفر روزه بگیرد، روزه او باطل است.
مسأله 1792 ـ اگر روزه دار بعد از ظهر مسافرت نماید، باید روزه خود را تمام كند، و اگر پیش از ظهر مسافرت كند وقتی بحدّ ترخّص برسد یعنی بجائی برسد كه دیوار شهر را نبیند و صدای اذان را نشنود باید روزه خود را باطل كند، اگر پیش از آن روزه را باطل كند، بنابر احتیاط كفّاره واجب می شود.
مسأله 1793 ـ اگر مسافر پیش از ظهر بوطنش برسد، یا بجائی برسد كه
[287]
می خواهد ده روز در آنجا بماند، چنانچه كاری كه روزه را باطل می كند انجام نداده باشد، باید آنروز را روزه بگیرد، و اگر انجام داده یا بعد از ظهر بوطنش برسد، یا بجائی برسد كه می خواهد ده روز در آنجا بماند، روزه آنروز بر او واجب نیست.
مسأله 1794 ـ مسافر و كسی كه از روزه گرفتن عذر دارد، مكروه است در روز ماه رمضان جماع نماید، و در خوردن و آشامیدن كاملا خود را سیر كند.
كسانی كه روزه بر آنها واجب نیست
مسأله 1795 ـ كسی كه بواسطه پیری نمی تواند روزه بگیرد یا برای او مشقّت دارد روزه بر او واجب نیست، ولی در صورت دوّم باید برای هر روز یك مد كه تقریباً ده سیر است گندم یا جو و مانند اینها به فقیر بدهد.
مسأله 1796 ـ كسی كه بواسطه پیری روزه نگرفته، اگر بعد از ماه رمضان بتواند روزه بگیرد بنابر احتیاط مستحب باید قضای روزه هائی را كه نگرفته بجا آورد.
مسأله 1797 ـ اگر انسان مرضی دارد كه زیاد تشنه می شود و نمی تواند تشنگی را تحمّل كند یا برای او مشقّت دارد، روزه بر او واجب نیست ولی در صورت دوّم باید برای هر روز یك مد طعام به فقیر بدهد، و احتیاط واجب آن است كه بیشتر از مقداری كه ناچار است آب نیاشامد، و چنانچه بعد بتواند روزه بگیرد، باید روزه هائی را كه نگرفته قضا نماید.
مسأله 1798 ـ زنی كه زائیدن او نزدیك و روزه برای حملش ضرر دارد روزه بر او واجب نیست، و نیز اگر روزه برای خودش ضرر دارد، روزه بر او واجب نیست، در این صورت باید برای هر روز یك مد طعام به فقیر بدهد، و در هر دو صورت روزه هائی را نگرفته باید قضا نماید.
مسأله 1799 ـ زنی كه بچه شیر می دهد و شیر او كم است چه مادر بچه یا دایه او باشد یا بی اجرت شیر دهد، اگر روزه برای بچه ای كه شیر می خورد ضرر دارد روزه بر او واجب نیست، و نیز اگر برای خودش ضرر دارد روزه بر او واجب نیست و در این صورت باید برای هر روز یك مد طعام به فقیر بدهد، و در هر دو صورت روزه هائی را كه نگرفته باید قضا نماید، ولی اگر كسی پیدا شود كه بی اجرت بچه را شیر دهد، یا برای شیر دادن بچه از پدر یا مادر یا از كس دیگری كه اجرت او را بدهد اجرت بگیرد، باید بچه را به او بدهد و روزه بگیرد.
[288]
راه ثابت شدن اوّل ماه
مسأله 1800 ـ اوّل ماه به چند چیز ثابت می شود:
اوّل: آنكه خود انسان ماه را ببیند.
دوّم: عدّه ای كه از گفته آنان یقین پیدا می شود بگویند ماه را دیده ایم و همچنین است هر چیزی كه بواسطه آن یقین پیدا شود.
سوّم: سی روز از اول ماه شعبان بگذرد كه بواسطه آن اوّل ماه رمضان ثابت می شود یا سی روز از اوّل رمضان بگذرد كه بواسطه آن اوّل ماه شوال ثابت می شود.
چهارم: دو مرد عادل بگویند كه: در شب، ماه را دیده ایم، ولی اگر صفت ماه را بر خلاف یكدیگر بگویند، یا شهادتشان خلاف واقع باشد مثل اینكه بگویند: داخل دائره ماه طرف اُفق بود، اوّل ماه ثابت نمی شود. امّا اگر در تشخیص بعض خصوصیّات اختلاف داشته باشند مثل آنكه یكی بگوید ماه بلند بود، و دیگری بگوید نبود، بگفته آنان اول ماه ثابت می شود.
پنجم: مجتهد جامع الشرائط حكم كند كه اوّل ماه است.
مسأله 1801 ـ اگر مجتهد جامع الشرائط حكم كند كه اوّل ماه است كسی هم كه تقلید او را نمی كند باید به حكم او عمل كند، ولی كسی كه می داند مجتهد جامع الشرائط اشتباه كرده نمی تواند به حكم او عمل نماید.
مسأله 1802 ـ اول ماه با پیشگوئی منجمین ثابت نمی شود، ولی اگر انسان از گفته آنان یقین پیدا كند باید به آن عمل نماید.
مسأله 1803 ـ بلند بودن ماه یا دیر غروب كردن آن دلیل نمی شود كه شب پیش شب اوّل ماه بوده است.
مسأله 1804 ـ اگر اوّل ماه برای كسی ثابت نشود و روزه نگیرد چنانچه دو مرد عادل بگویند كه شب پیش ماه را دیده ایم باید روزه آن روز را قضا نماید.
مسأله 1805 ـ اگر در شهری اول ماه ثابت شود برای مردم شهر دیگر فایده ندارد، مگر آن دو شهر با هم نزدیك باشند، یا انسان بداند كه افق آنها یكی است.
مسأله 1806 ـ اول ماه با مخابره تلگراف از شهری به شهر دیگر ثابت نمی شود، مگر دو شهری كه از یكی بدیگری تلگراف كرده اند نزدیك یا هم افق باشند، و انسان بداند كه تلگراف از روی حكم مجتهد جامع الشرائط یا شهادت دو مرد عادل بوده
[289]
است.
مسأله 1807 ـ روزی را كه انسان نمی داند آخر ماه رمضان است یا اول شوّال، باید روزه بگیرد، ولی اگر پیش از مغرب بفهمد كه اوّل شوال است باید افطار كند.
مسأله 1808 ـ اگر زندانی نتواند به ماه رمضان یقین كند، باید به گمان عمل نماید، و اگر آنهم ممكن نباشد، هر ماهی را كه روزه بگیرد صحیح است و باید بعد از گذشتن یازده ماه از ماهی كه روزه گرفته دوباره یك ماه روزه بگیرد و اگر بعد خلاف آن ثابت شود، روزه او صحیح است، و اگر ثابت شود كه هنوز ماه رمضان نرسیده، باید دوباره روزه بگیرد.
روزه های حرام و مكروه
مسأله 1809 ـ روزه روز عید فطر و قربان حرام است، و نیز روزی را كه انسان نمی داند آخر شعبان است یا اوّل رمضان اگر به نیّت اول رمضان روزه بگیرد حرام می باشد.
مسأله 1810 ـ اگر زن با گرفتن روزه مستحبی حق شوهرش از بین برود، جایز نیست روزه بگیرد، بلكه اگر حق شوهر هم از بین نرود، ولی شوهر او را از گرفتن روزه مستحبی جلوگیری كند بنابر احتیاط واجب باید خود داری كند.
مسأله 1811 ـ روزه مستحبی اولاد اگر اسباب اذیت پدر و مادر یا جد شود جایز نیست، بلكه اگر اسباب اذیت آنان نشود ولی او را از گرفتن روزه مستحبی جلوگیری كنند، احتیاط واجب آن است كه روزه نگیرد.
مسأله 1812 ـ اگر پسر بدون اجازه پدر روزه مستحبی بگیرد، و در بین روز پدر او را نهی كند باید افطار نماید.
مسأله 1813 ـ كسی كه میداند روزه برای او ضرر ندارد، اگر چه پزشك بگوید ضرر دارد باید روزه بگیرد، و كسی كه یقین یا گمان دارد كه روزه برایش ضرر دارد، اگر چه پزشك بگوید ضرر ندارد باید روزه نگیرد و اگر روزه بگیرد صحیح نیست، مگر آنكه بقصد قربت بگیرد و بعد معلوم شود ضرر نداشته است.
مسأله 1814 ـ اگر انسان احتمال بدهد كه روزه برایش ضرر دارد و از آن احتمال ترس برای او پیدا شود چنانچه احتمال او در نظر مردم بجا باشد نباید روزه بگیرد و اگر روزه بگیرد صحیح نیست، مگر آنكه بقصد قربت بگیرد، و بعد معلوم شود ضرر
[290]
نداشته است.
مسأله 1815 ـ كسی كه عقیده اش این است كه روزه برای او ضرر ندارد، اگر روزه بگیرد و بعد از مغرب بفهمد كه روزه برای او ضرر داشته، باید قضای آنرا بجا آورد.
مسأله 1816 ـ غیر از روزه هائی كه گفته شد روزه های حرام دیگری هم هست كه در كتابهای مفصّل فقهی گفته شده است.
مسأله 1817 ـ روزه روز عاشورا و روزی كه انسان شك دارد روز عرفه است یا عید قربان مكروه است، ولی مستحب است در روز عاشورا انسان، بدون قصد روزه تا عصر از خوردن و آشامیدن خودداری كند.
روزه های مستحبّ
مسأله 1818 ـ روزه تمام روزهای سال غیر از روزه های حرام و مكروه كه گفته شد مستحب است، و برای بعضی از روزها بیشتر سفارش شده است، كه از آن جمله است:
1 ـ پنجشنبه اوّل و پنجشنبه آخر هر ماه، و چهارشنبه اوّلی كه بعد از روز دهم ماه است، و اگر كسی اینها را بجا نیاورد مستحب است قضا نماید، و چنانچه اصلا نتواند روزه بگیرد مستحب است برای هر روز یك مد طعام یا 6 / 12 نخود نقره به فقیر بدهد.
2 ـ سیزدهم و چهاردهم و پانزدهم هر ماه.
3 ـ تمام ماه رجب و شعبان و بعضی از این دو ماه اگر چه یك روز باشد.
4 ـ روز عید نوروز، روز بیست و پنجم و بیست و نهم ذی قعده، روز اوّل تا روز نهم ذی حجّه، روز عرفه. ولی اگر بواسطه ضعف روزه نتواند دعاهای روز عرفه را بخواند روزه آن روز مكروه است، عید سعید غدیر (18 ذی حجّه) روز اوّل و سوّم محرّم، میلاد مسعود پیغمبر اكرم (صلی الله علیه وآله) (17 ربیع الاول)، روز مبعث حضرت رسول اكرم (صلی الله علیه وآله) (27 رجب) و اگر كسی روزه مستحبی بگیرد واجب نیست آن را به آخر رساند، بلكه اگر برادر مؤمنش او را به غذا دعوت كند مستحب است دعوت او را قبول كند، و در بین روز افطار نماید.
[291]
مواردی كه مستحب است انسان از كارهایی كه روزه را باطل می كند خودداری نماید
مسأله 1819 ـ برای شش نفر مستحب است در ماه رمضان اگر چه روزه نیستند از كاری كه روزه را باطل می كند خود داری نمایند:
اوّل: مسافری كه در سفر كاری كه روزه را باطل می كند انجام داده باشد و پیش از ظهر به وطنش یا بجائی كه می خواهد ده روز بماند برسد.
دوّم: مسافری كه بعد از ظهر به وطنش یا بجائی كه می خواهد ده روز در آنجا بماند.
سوّم: مریضی كه پیش از ظهر خوب شود و كاری كه روزه را باطل می كند انجام داده باشد.
چهارم: مریضی كه بعد از ظهر خوب شود.
پنجم: زنی كه در بین روز از خون حیض و نفاس پاك شود.
ششم: كافری كه در بین روز ماه رمضان مسلمان شود.
مسأله 1820 ـ مستحب است روزه دار نماز مغرب و عشا را پیش از افطار بخواند، ولی اگر كسی منتظر او است، یا میل زیادی به غذا دارد كه نمی تواند با حضور قلب نماز بخواند، بهتر است اوّل افطار كند ولی بقدری كه ممكن است نماز را در وقت فضیلت آن بجا آورد.
نـیّـت
مسأله 1632 ـ لازم نیست انسان نیت روزه را از قلب خود بگذراند یا مثلاً بگوید فردا را روزه می گیرم، بلكه همینقدر كه برای انجام فرمان خداوند عالم از اذان صبح تا مغرب كاری كه روزه را باطل می كند انجام ندهد كافی است برای اینكه یقین كند تمام این مدت را روزه بوده باید مقداری پیش از اذان صبح، و مقداری هم بعد از مغرب از انجام كاری كه روزه را باطل می كند خودداری نماید.
مسأله 1633 ـ در روزه واجب معین مثل رمضان از اول شب تا اذان صبح هر وقت نیت روزه فردا بكند اشكال ندارد، و اگر نداند یا فراموش كند كه ماه رمضان است یا واجب معین دیگر، و پیش از ظهر ملتفت شود چنانچه كاری كه روزه را باطل می كند انجام نداده باشد باید نیت كند و روزه او صحیح است، و اگر كاری كه روزه را باطل می كند انجام داده باشد، یا بعد از ظهر ملتفت شود روزه او باطل می باشد ولی باید تا مغرب كاری كه روزه را باطل می كند انجام ندهد، و بعداً آن روزه را قضاء نماید. اما وقت روزه مستحبی از اول شب است تا موقعی كه به اندازه نیت كردن به مغرب وقت مانده باشد، كه اگر تا این وقت كاری كه روزه را باطل می كند انجام نداده باشد و نیت روزه مستحبی كند روزه او صحیح است.
مسأله 1634 ـ كسی كه پیش از اذان صبح بدون نیت روزه خوابیده است; اگر پیش از ظهر بیدار شود و نیت كند روزه او صحیح است، چه روزه او واجب باشد چه مستحب و اگر بعد از ظهر بیدار شود نمی تواند نیت روزه واجب نماید.
مسأله 1635 ـ اگر بخواهد غیر روزه رمضان روزه دیگری بگیرد باید آنرا معین نماید مثلاً نیت كند كه روزه قضاء یا روزه نذر می گیرم، ولی در ماه رمضان لازم نیست
[266]
نیت كند كه روزه ماه رمضان می گیرم، بلكه اگر نداند ماه رمضان است یا فراموش نماید و روزه دیگری را نیت كند، روزه ماه رمضان حساب می شود.
مسأله 1636 ـ اگر بداند كه ماه رمضان است، و عمداً نیت روزه غیر رمضان كند، نه روزه رمضان حساب می شود، و نه روزه ای كه قصد كرده است.
مسأله 1637 ـ اگر پیش از اذان صبح نیت كند و مست شود، و در بین روز به هوش آید، بنابر احتیاط واجب باید روزه آن روز را تمام نماید و قضای آنرا نیز بجا آورد.
مسأله 1638 ـ اگر پیش از اذان صبح نیت كند و بی هوش شود و در بین روز به هوش آید، بنابر احتیاط واجب باید روزه آن روز را تمام نماید، و اگر تمام نكرد قضای آنرا بجا آورد.
مسأله 1639 ـ اگر پیش از اذان صبح نیت كند و بخوابد، و بعد از مغرب بیدار شود روزه اش صحیح است.
مسأله 1640 ـ اگر مثلاً به نیت روز اول ماه رمضان روزه بگیرد بعد بفهمد دوم یا سوم بوده روزه او صحیح است.
مسأله 1641 ـ اگر نداند یا فراموش كند كه ماه رمضان است و پیش از ظهر ملتفت شود; چنانچه كاری كه روزه را باطل می كند انجام داده باشد، یا بعداز ظهر ملتفت شود كه ماه رمضان است روزه او باطل می باشد، ولی باید تا مغرب كاری كه روزه را باطل می كند انجام ندهد، و بعد از رمضان هم قضا آن را بگیرد.
مسأله 1642 ـ اگر بچه پیش از اذان صبح ماه رمضان بالغ شود باید روزه بگیرد، و اگر بعد از اذان بالغ شود روزه آنروز بر او واجب نیست.
مسأله 1643 ـ كسی كه برای بجا آوردن روزه میتی اجیر شده اگر روزه مستحبی بگیرد اشكال ندارد، ولی كسی كه روزه قضا دارد نمی تواند روزه مستحبی بگیرد، و اگر روزه واجب دیگری دارد بنابر احتیاط واجب نمی تواند روزه مستحبی بگیرد، و چنانچه فراموش كند و روزه مستحبی بگیرد در صورتی كه پیش از ظهر یادش بیاید روزه مستحبی او بهم می خورد، می تواند نیت خود را به روزه واجب برگرداند، و اگر بعد از ظهر ملتفت شود روزه او باطل است، و اگر بعد از مغرب یادش بیاید روزه اش صحیح است.
مسأله 1644 ـ اگر در ماه رمضان پیش از ظهر كافر مسلمان شود و از اذان صبح
[267]
تا آنوقت كاری كه روزه را باطل می كند انجام نداده باشد احتیاط واجب آن است كه نیت كند و روزه بگیرد و اگر روزه نگرفت قضا كند.
مسأله 1645 ـ اگر مریض پیش از ظهر ماه رمضان خوب شود و از اذان صبح تا آن وقت كاری كه روزه را باطل می كند انجام نداده باشد، باید نیت روزه كند و آن روز را روزه بگیرد، و چنانچه بعد از ظهر خوب شود روزه آن روز بر او واجب نیست.
مسأله 1646 ـ انسان می تواند در هر شب از ماه رمضان برای روزه فردای آن نیت كند و بهتر است كه شب اول ماه هم نیت روزه همه ماه را بنماید.
مسأله 1647 ـ روزی را كه انسان شك دارد آخر شعبان است یا اول رمضان، واجب نیست روزه بگیرد، و اگر بخواهد روزه بگیرد نمی تواند نیت روزه رمضان كند، ولی اگر نیت روزه قضاء و مانند آن بنماید چنانچه بعد معلوم شود رمضان بوده از رمضان حساب می شود.
مسأله 1648 ـ اگر روزی را كه شك دارد آخر شعبان است یا اول رمضان به نیت روزه قضاء یا روزه مستحبی و مانند آن روزه بگیرد، و در بین روز بفهمد كه ماه رمضان است باید نیت روزه رمضان كند، و لو اینكه بعد از ظهر ملتفت شود، و اگر به نیت رمضان روزه بگیرد باطل است و لو اینكه در واقع رمضان باشد.
مسأله 1649 ـ اگر در روزه واجب معینی مثل روزه رمضان از نیت روزه گرفتن برگردد، روزه اش باطل است ولی چنانچه نیت كند كه چیزی را كه روزه را باطل می كند انجام دهد در صورتی كه آن را انجام ندهد روزه اش صحیح است. همین طور در روزه مستحبی و روزه واجب غیر معین اگر پیش از ظهر دوباره نیت روزه كند، روزه او صحیح است.
چیزهایی كه روزه را باطل می كند
مسأله 1650 ـ ده چیز روزه را باطل می كند; اول: خوردن. دوم: آشامیدن. سوم: جماع. چهارم: استمناء و استمناء آن است كه انسان با خود كاری كند كه منی از او بیرون آید. پنجم: دروغ بستن به خدا و پیغمبر و جانشینان پیغمبر علیهم السلام. ششم: رساندن غبار غلیظ به حلق. هفتم: فرو بردن تمام سر در آب. هشتم: باقیماندن بر جنابت و حیض و نفاس تا اذان صبح. نهم: اماله كردن با چیزهای روان. دهم: قی كردن. و احكام اینها در مسائل آینده گفته می شود.
[268]
1 و 2 ـ خوردن و آشامیدن
مسأله 1651 ـ اگر روزه دار عمداً چیزی را بخورد یا بیاشامد روزه او باطل می شود چه خوردن و آشامیدن آن چیز معمول باشد مثل نان و آب، چه معمول نباشد مثل خاك و شیره درخت و چه كم باشد یا زیاد، حتی اگر كسی نخ را با آب دهانش تر كند، و دوباره بدهانش ببرد، و رطوبت آنرا فرو برد روزه او باطل می شود و همینطور رطوبت مسواك، مگر اینكه رطوبت آنها بطوری در آب دهان از بین برود كه رطوبت خارج بآن گفته نشود، و همین طور با فرو بردن بقایای غذایی كه از بین دندانها بیرون می آید روزه باطل می شود.
مسأله 1652 ـ اگر روزه دار سهواً چیزی بخورد یا بیاشامد روزه اش باطل نمی شود.
مسأله 1653 ـ باید روزه دار از استعمال آمپولی كه به جای غذا بكار می رود خودداری كند، ولی تزریق آمپولی كه عضو را بی حس می كند یا بجای دوا استعمال می شود اشكال ندارد.
مسأله 1654 ـ اگر موقعی كه مشغول غذا خوردن است بفهمد صبح شده باید لقمه را از دهان بیرون آورد، و چنانچه عمداً فرو برد روزه اش باطل است، و بدستوری كه بعداً گفته خواهد شد كفاره هم بر او واجب می شود.
مسأله 1655 ـ اگر روزه دار بقدری تشنه شود كه بترسد از تشنگی بمیرد، می تواند باندازه ای كه از مردن نجات پیدا كند آب بیاشامد، ولی روزه او باطل می شود، و اگر ماه رمضان باشد باید در بقیه روز از بجا آوردن كاری كه روزه را باطل می كند خودداری نماید.
مسأله 1656 ـ كسی كه می خواهد روزه بگیرد لازم نیست پیش از اذان دندانهایش را خلال كند، ولی اگر بداند غذایی كه لای دندان مانده در روز فرو می رود، چنانچه خلال نكند، روزه اش باطل می شود، و فرق نمی كند كه چیزی از آن فرو رود یا نرود.
مسأله 1657 ـ فرو بردن آب دهان اگر چه بواسطه خیال كردن ترشی و مانند آن در دهان جمع شده باشد روزه را باطل نمی كند.
مسأله 1658 ـ فرو بردن اخلاط سر و سینه، تا بفضای دهان نرسیده اشكال ندارد، ولی اگر داخل فضای دهان شود احتیاط واجب آن است كه آنرا فرو نبرد.
[269]
مسأله 1659 ـ جویدن غذا برای بچه یا پرنده، و چشیدن غذا و مانند اینها كه معمولاً بحلق نمی رسد، اگر چه اتفاقاً بحلق برسد روزه را باطل نمی كند ولی اگر انسان از اول بداند كه بحلق می رسد، چنانچه فرو رود، روزه اش باطل می شود، و باید قضای آن را بگیرد، و كفاره هم بر او واجب است.
مسأله 1660 ـ انسان نمی تواند بخاطر ضعف روزه اش را بخورد ولی اگر ضعف او بقدری است كه معمولاً نمی شود آنرا تحمل كرد خوردن روزه اشكال ندارد.
3 ـ جماع
مسأله 1661 ـ جماع اعم از اینكه از جلو باشد از پشت، صغیر باشد یا كبیر، روزه جماع كننده و جماع شده را باطل می كند اگر چه فقط به مقدار ختنه گاه داخل شود و منی هم بیرون نیاید، و اگر كمتر از مقدار ختنه گاه داخل شود و منی هم بیرون نیاید روزه باطل نمی شود، ولی كسی كه آلتش را بریده اند اگر بمقدار ختنه گاه داخل كند كه دخول صدق كند روزه اش باطل می شود.
مسأله 1662 ـ اگر فراموش كند كه روزه است و جماع نماید یا در خواب باشد، یا او را به جماع مجبور نمایند روزه او باطل نمی شود ولی چنانچه در بین جماع یادش بیاید یا دیگر مجبور نباشد باید فوراً از حال جماع خارج شود، و اگر خارج نشود روزه او باطل می شود.
مسأله 1663 ـ اگر شك كند كه به اندازه ختنه گاه داخل شده یا نه روزه او صحیح است، و كسی هم كه آلتش قطع شده اگر شك كند كه دخول شده یا نه روزه او صحیح است.
4 ـ استمناء
مسأله 1664 ـ اگر روزه دار استمناء كند یعنی با خود كاری كند كه منی از او بیرون آید روزه اش باطل می شود، ولی اگر بی اختیار از او منی بیرون آید روزه اش باطل نیست، ولی اگر كاری كند كه بی اختیار منی از او بیرون آید روزه اش باطل می شود.
مسأله 1665 ـ هرگاه روزه دار بداند كه اگر در روز بخوابد محتلم می شود، یعنی
[270]
در خواب منی از او بیرون می آید می تواند بخوابد، و چنانچه بخوابد و محتلم شود روزه اش صحیح است مخصوصاً اگر ترك خواب موجب حرج باشد.
مسأله 1666 ـ روزه داری كه محتلم شده می تواند قبل از غسل كردن بول كند و بدستوری كه قبلاً گفته شد استبراء نماید، ولی اگر غسل كرده باشد، و بداند كه بواسطه بول یا استبراء كردن باقیمانده منی از مجری بیرون می آید، نمی تواند استبراء كند، و اگر روزه دار در حال بیرون آمدن منی از خواب بیدار شود واجب نیست از بیرون آمدن آن جلوگیری كند.
مسأله 1667 ـ روزه داری كه محتلم شده اگر بداند منی در مجرا مانده و در صورتی كه پیش از غسل بول نكند بعد از غسل منی از او بیرون می آید بهتر است كه پیش از غسل بول كند.
مسأله 1668 ـ اگر به قصد بیرون آمدن منی كاری بكند در صورتی كه منی از او بیرون نیاید روزه اش باطل نمی شود.
مسأله 1669 ـ اگر روزه دار بدون قصد بیرون آمدن منی با كسی بازی و شوخی كند و منی از او خارج شود، در صورتی كه عادت داشته كه با اینگونه كارها منی از او بیرون می آمده، روزه اش باطل است، و اگر عادت نداشته كه با این كارها از او منی خارج شود و اتفاقاً خارج شده باز روزه اش باطل است، مگر اینكه اطمینان داشته باشد كه منی از او خارج نمی شود.
5 ـ دروغ بستن به خدا و پیغمبر
مسأله 1670 ـ اگر روزه دار بگفتن یا بنوشتن با باشاره و مانند اینها بخدا و پیغمبر و جانشینان آن حضرت عمداً نسبت دروغ بدهد اگر چه فوراً بگوید دروغ گفتم یا توبه كند; روزه او باطل است، و احتیاط واجب آن است كه سایر پیغمبران و جانشینان آنان، و حضرت زهرا سلام الله علیها هم در این حكم فرقی ندارند.
مسأله 1671 ـ اگر بخواهد خبری را كه نمی داند راست است یا دروغ نقل كند، بنابر احتیاط واجب باید از كسی كه آن خبر را گفته، یا از كتابی كه آن خبر در آن نوشته شده نقل نماید، لكن اگر خودش هم به طور جزم خبر بدهد روزه اش باطل نمی شود گر چه ظن به كذب خبر یا احتمال كذب خبر را بدهد.
[271]
مسأله 1672 ـ اگر چیزی را باعتقاد اینكه راست است از قول خدا یا پیغمبر نقل كند، و بعد بفهمد دروغ بوده روزه اش باطل نمی شود.
مسأله 1673 ـ اگر بداند دروغ بستن به خدا و پیغمبر روزه را باطل می كند و چیزی را كه می داند دروغ است بآنان نسبت دهد، و بعداً بفهمد آنچه را كه گفته راست بوده روزه اش صحیح است.
مسأله 1674 ـ اگر دروغی را كه دیگری ساخته عمداً بخدا و پیغمبر و جانشینان پیغمبر نسبت دهد روزه اش باطل می شود، ولی اگر از قول كسی كه آن دروغ را ساخته نقل كند اشكال ندارد.
مسأله 1675 ـ اگر از روزه دار بپرسند كه آیا پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم چنین مطلبی فرموده اند و او جائی كه در جواب باید بگوید نه، عمداً بگوید بلی، یا جائی كه باید بگوید بلی عمداً بگوید نه روزه اش باطل می شود.
مسأله 1676 ـ اگر از قول خدا یا پیغمبر حرف راستی را بگوید بعد بگوید دروغ گفتم، یا در شب دروغی را به آنان نسبت دهد، و فردای آن روز كه روزه می باشد بگوید آنچه دیشب گفتم راست است روزه اش باطل می شود.
6 ـ رساندن غبار غلیظ به حلق
مسأله 1677 ـ رساندن غبار غلیظ بحلق روزه را باطل می كند، چه غبار چیزی باشد كه خوردن آن حلال است مثل آرد، یا غبار چیزی باشد كه خوردن آن حرام است، مثل خاك.
مسأله 1678 ـ احتیاط واجب آن است كه روزه دار بخار غلیظ، و دود سیگار و تنباكو و مانند اینها را هم به حلق نرساند.
مسأله 1679 ـ اگر مواظبت نكند و غبار یا بخار یا دود و مانند اینها داخل حلق شود چنانچه اطمینان داشته كه بحلق نمی رسد روزه اش صحیح است، و اگر فراموش كند كه روزه است و مواظبت نكند یا بی اختیار غبار و مانند آن بحلق او برسد اشكال ندارد.
[272]
7 ـ فرو بردن سر در آب
مسأله 1680 ـ اگر روزه دار عمداً تمام سر را در آب فرو برد، اگر چه باقی بدن او از آب بیرون باشد، بنابر احتیاط واجب روزه او باطل می شود ولی اگر تمام بدن را آب بگیرد، و مقداری از سر بیرون باشد روزه باطل نمی شود.
مسأله 1681 ـ اگر نصف سر را یك دفعه و نصف دیگر آنرا دفعه دیگر در آب فرو برد روزه اش باطل نمی شود.
مسأله 1682 ـ اگر شك كند كه تمام سر زیر آب رفته روزه اش صحیح است.
مسأله 1683 ـ اگر تمام سر زیر آب برود ولی مقداری از موها بیرون بماند روزه اش باطل می شود.
مسأله 1684 ـ احتیاط واجب آن است كه سر را در گلاب فرو نبرد، ولی در آبهای مضاف دیگر، و در چیزهای دیگری كه روان است اشكال ندارد.
مسأله 1685 ـ اگر روزه دار بی اختیار در آب بیفتد و تمام سر او را آب بگیرد یا فراموش كند كه روزه است، و سر در آب فرو برد روزه او باطل نمی شود.
مسأله 1686 ـ اگر عادتاً با افتادن در آب سرش زیر آب می رود، چنانچه با توجه باین مطلب خود را در آب بیندازد و سرش زیر آب برود روزه اش باطل می شود.
مسأله 1687 ـ اگر فراموش كند كه روزه است و سر را در آب فرو برد یا دیگری به زور سر او را در آب فرو برد; چنانچه در زیر آب یادش بیاید كه روزه است، یا آنكس دست خود را بردارد، باید فوراً سر را بیرون آورد، و چنانچه بیرون نیاورد روزه اش باطل می شود.
مسأله 1688 ـ اگر فراموش كند كه روزه است و به نیت غسل سر در آب فرو برد، روزه و غسل او صحیح است.
مسأله 1689 ـ اگر بداند كه روزه است، و عمداً برای غسل سر را در آب فرو برد، چنانچه روزه او مثل روزه رمضان واجب معین باشد، بنابر احتیاط واجب باید دوباره غسل كند، و روزه را هم قضا نماید، و اگر روزه مستحب یا روزه واجبی باشد كه مثل روزه كفّاره وقت معینی ندارد، غسل صحیح و روزه باطل می باشد.
مسأله 1690 ـ اگر برای آن كه كسی را از غرق شدن نجات دهد سر را در آب فرو برد، اگر چه نجات دادن او واجب باشد روزه اش باطل می شود.
[273]
8 ـ باقیماندن بر جنابت و حیض و نفاس تا اذان صبح
مسأله 1691 ـ اگر جنب عمداً تا اذان صبح غسل نكند، یا اگر وظیفه او تیمم است عمداً تیمم ننماید، روزه اش باطل است.
مسأله 1692 ـ اگر در روزه واجبی كه مثل روزه ماه رمضان وقت آن معین است تا اذان صبح غسل نكند، و تیمم هم ننماید ولی از روی عمد نباشد مثل آن كه دیگری نگذارد غسل و تیمم كند، روزه اش صحیح است.
مسأله 1693 ـ كسی كه جنب است و می خواهد روزه واجبی بگیرد كه مثل روزه رمضان وقت آن معین است; چنانچه عمداً غسل نكند تا وقت تنگ شود، می تواند با تیمم روزه بگیرد و صحیح است.
مسأله 1694 ـ اگر جنب در ماه رمضان غسل را فراموش كند، و بعد از یك روز یادش بیاید، باید روزه آن روز را قضا نماید، و اگر بعد از چند روز یادش بیاید، روزه هر چند روزی را كه یقین دارد جنب بوده قضا نماید، مثلاً اگر نمی داند سه روز جنب بوده یا چهار روز، باید روزه سه روز را قضا كند.
مسأله 1695 ـ كسی كه در شب ماه رمضان برای هیچ كدام از غسل و تیمم وقت ندارد اگر خود را جنب كند روزه اش باطل است، و قضا و كفارة بر او واجب می شود. ولی اگر برای تیمم وقت دارد، چنانچه خود را جنب كند با تیمم روزه او صحیح است، گناهكار هم حساب نمی شود.
مسأله 1696 ـ كسی كه در شب ماه رمضان جنب است، و می داند كه اگر بخوابد تا صبح بیدار نمی شود، نباید بخوابد، و چنانچه بخوابد، و تا صبح بیدار نشود، روزه اش باطل است، و قضا و كفّاره بر او واجب می شود.
مسأله 1697 ـ هرگاه جنب در شب ماه رمضان بخوابد، و بیدار شود، اگر احتمال بدهد كه اگر دوباره بخوابد برای غسل بیدار می شود و عادتاً هم بیدار می شود، می تواند بخوابد.
مسأله 1698 ـ كسی كه در شب ماه رمضان جنب است و می داند یا احتمال می دهد كه اگر بخوابد پیش از اذان صبح بیدار می شود، چنانچه تصمیم داشته باشد كه بعد از بیدار شدن غسل كند، و با این تصمیم بخوابد و تا اذان خواب بماند روزه اش صحیح است.
مسأله 1699 ـ كسی كه در شب ماه رمضان جنب است و می داند یا احتمال
[274]
می دهد كه اگر بخوابد پیش از اذان صبح بیدار می شود، چنانچه غفلت داشته باشد كه بعد از بیدار شدن باید غسل كند، در صورتی كه بخوابد، و تا اذان صبح خواب بماند روزه اش صحیح است.
مسأله 1700 ـ كسی كه در شب ماه رمضان جنب است، و می داند یا احتمال می دهد كه اگر بخوابد پیش از اذان صبح بیدار می شود، چنانچه نخواهد بعد از بیدار شدن غسل كند، یا تردید داشته باشد كه غسل كند یا نه، در صورتی كه بخوابد و بیدار نشود روزه اش باطل است.
مسأله 1701 ـ اگر جنب در شب ماه رمضان بخوابد و بیدار شود و بداند یا احتمال دهد كه اگر دوباره بخوابد پیش از اذان صبح بیدار می شود، و تصمیم هم داشته باشد كه بعد از بیدار شدن غسل كند، چنانچه دوباره بخوابد و تا اذان بیدار نشود، باید آن روز را قضا كند، و همچنین است اگر از خواب دوم بیدار شود و برای مرتبه سوم بخوابد، و بنابر احتیاط واجب در خواب سوم كفاره هم لازم است.
مسأله 1702 ـ خوابی را كه در آن محتلم شده نباید خواب اول حساب كرد بلكه اگر از آن خواب بیدار شود، و دوباره بخوابد خواب اول حساب می شود.
مسأله 1703 ـ اگر روزه دار در روز محتلم شود، واجب نیست فوراً غسل كند ولی احتیاط مستحب آن است كه فوراً غسل كند.
مسأله 1704 ـ هرگاه در ماه رمضان بعد از اذان صبح بیدار شود و ببیند محتلم شده است، اگر چه بداند پیش از اذان محتلم شده، روزه او صحیح است.
مسأله 1705 ـ كسی كه می خواهد قضای روزه رمضان را بگیرد هرگاه تا اذان صبح جنب بماند اگر چه از روی عمد نباشد روزه او باطل است.
مسأله 1706 ـ كسی كه می خواهد قضای روزه رمضان را بگیرد اگر بعد از اذان صبح بیدار شود، و ببیند محتلم شده، و بداند پیش از اذان محتلم شده است چنانچه وقت قضای روزه تنگ است مثلاً پنج روز روزه قضای رمضان دارد و پنج روز هم به رمضان مانده است، احتیاط واجب آن است كه هم آنروز را روزه بگیرد هم عوض آنرا بعد از رمضان، و اگر وقت قضای روزه تنگ نیست باید روز دیگری روزه بگیرد.
مسأله 1707 ـ اگر در روزه ماه مبارك رمضان محتلم شود، می تواند قبل از غسل استبراء كند، ولی اگر غسل كرد، بعد از غسل در صورتی كه بداند منی از او خارج می شود، نباید استبراء كند.
[275]
مسأله 1708 ـ اگر در روزه واجب غیر رمضان و قضای آن تا اذان صبح جنب بماند روزه اش صحیح است چه وقت آن معین باشد و چه نباشد.
مسأله 1709 ـ اگر زن پیش از اذان صبح از حیض یا نفاس پاك شود و عمداً غسل نكند یا اگر وظیفه او تیمم است عمداً تیمم نكند روزه اش باطل است.
مسأله 1710 ـ اگر زن پیش از اذان صبح از حیض یا نفاس پاك شود و برای غسل وقت نداشته باشد، چنانچه بخواهد روزه واجبی بگیرد كه مثل روزه رمضان وقت آن معین است، با تیمم روزه اش صحیح است، و لازم است كه تا صبح بیدار بماند و اگر بخواهد روزه مستحب یا روزه واجبی بگیرد كه مثل روزه كفاره وقت آن معین نیست نمی تواند با تیمم روزه بگیرد.
مسأله 1711 ـ اگر زن نزدیك اذان صبح از حیض یا نفاس پاك شود و برای هیچ كدام از غسل و تیمم وقت نداشته باشد یا بعد از اذان بفهمد كه پیش از اذان پاك شده; روزه او در روزه واجب معینی، مانند رمضان صحیح است ولی در قضای رمضان، صحیح بودن آن اشكال دارد.
مسأله 1712 ـ اگر زن بعد از اذان صبح از خون حیض یا نفاس پاك شود یا در بین روز خون حیض یا نفاس ببیند، اگر چه نزدیك مغرب باشد روزه او باطل است.
مسأله 1713 ـ اگر زن غسل حیض یا نفاس را فراموش كند و بعد از یك روز یا چند روز یادش بیاید روزه هائی كه گرفته صحیح است، و بنابر احتیاط مستحب قضای آنرا نیز بگیرد.
مسأله 1714 ـ اگر زن پیش از اذان صبح از حیض یا نفاس پاك شود و در غسل كردن كوتاهی كند، و تا اذان غسل نكند، و در تنگی وقت تیمم هم نكند روزه اش باطل است، ولی چنانچه كوتاهی نكند مثلاً منتظر باشد كه حمام، زنانه شود، اگر چه سه مرتبه بخوابد و تا اذان غسل نكند در صورتی كه تیمم كند روزه او صحیح است.
مسأله 1715 ـ اگر زنی كه در حال استحاضه است غسلهای خود را به تفصیلی كه در احكام استحاضه گفته شد بجا آورده روزه او صحیح است.
مسأله 1716 ـ كسی كه مس میت كرده یعنی جائی از بدن خود را به بدن میت رسانده می تواند بدون غسل مس میت روزه بگیرد، و اگر در حال روزه هم میت را مس نماید روزه او باطل نمی شود.
[276]
9 ـ اماله كردن
مسأله 1717 ـ اماله كردن با چیزهای روان اگر چه از روی ناچاری و برای معالجه باشد روزه را باطل می كند، ولی استعمال شیافهای غیر روان كه برای معالجه است اشكال ندارد، و احتیاط مستحب است كه از استعمال آنها نیز خودداری كند و احتیاط واجب آن است كه از چیزی كه جامد و مایع بودن آن مشكوك است اجتناب كند.
10 ـ قی كردن عمدی
مسأله 1718 ـ هرگاه روزه دار عمداً قی كند اگر چه بواسطه مرض و مانند آن ناچار باشد، روزه اش باطل می شود، ولی اگر سهواً یا بی اختیار قی كند اشكال ندارد.
مسأله 1719 ـ اگر در شب چیزی بخورد كه می داند بواسطه خوردن آن در روز بی اختیار قی می كند; به احتیاط واجب روزه او باطل می شود.
مسأله 1720 ـ اگر روزه دار بتواند از قی كردن خودداری كند چنانچه برای او ضرر و مشقت نداشته باشد، باید خودداری نماید.
مسأله 1721 ـ اگر مگس در گلوی روزه دار برود چنانچه بقدری پائین رود كه به فرو بردن آن خوردن نمی گویند لازم نیست آنرا بیرون آورد، و روزه او صحیح است و اگر به این مقدار پائین نرود، و بیرون آوردن آن ممكن باشد باید آنرا بیرون آورد و اگر باعث قی كردن شود، روزه او باطل می شود.
مسأله 1722 ـ اگر سهواً چیزی را فرو ببرد، و پیش از رسیدن به شكم یادش بیاید كه روزه است، چنانچه بقدری پائین رفته باشد كه اگر آنرا داخل شكم كند خوردن نمی گویند لازم نیست آنرا بیرون آورد و روزه او صحیح است و اگر به وسط یا ابتداء حلق رسیده باشد باید آنرا بیرون آورد، و در این مورد قی كردن صدق نمی كند.
مسأله 1723 ـ اگر یقین داشته باشد كه بواسطه آروغ زدن چیزی از گلو بیرون می آید نباید عمداً آروغ بزند، ولی اگر یقین نداشته باشد اشكال ندارد.
مسأله 1724 ـ اگر آروغ بزند و بدون اختیار چیزی در گلو یا دهانش بیاید، باید آنرا بیرون بریزد، و اگر بی اختیار فرو رود اشكال ندارد، و احتیاط مستحب آن است كه قضای آنرا نیز بجا آورد.
[277]
احكام چیزهایی كه روزه را باطل می كند
مسأله 1725 ـ اگر انسان عمداً و از روی اختیار كاری كه روزه را باطل می كند انجام دهد روزه او باطل می شود، و چنانچه از روی عمد نباشد اشكال ندارد، و فرقی نمی كند بین روزه ماه رمضان و غیر آن و بین روزه واجب و مستحب، ولی جنب اگر بخوابد و به تفصیلی كه در مسأله (1696) گفته شد تا اذان صبح غسل نكند روزه او باطل است.
مسأله 1726 ـ اگر روزه دار سهواً یكی از كارهایی كه روزه را باطل می كند انجام دهد، و بخیال این كه روزه اش باطل شده، عمداً دوباره یكی از آنها را بجا آورد روزه او باطل می شود.
مسأله 1727 ـ اگر چیزی بزور در گلوی روزه دار بریزند یا سر او را بزور در آب فرو برند، روزه او باطل نمی شود، ولی اگر مجبورش كنند كه روزه خود را باطل كند مثلا به او بگویند اگر غذا نخوری ضرر مالی یا جانی بتو می زنیم، و خودش برای جلوگیری از ضرر چیزی بخورد روزه او باطل می شود.
مسأله 1728 ـ روزه دار نباید جایی برود كه می داند چیزی در گلویش می ریزند یا مجبورش می كنند كه خودش روزه خود را باطل كند، امّا اگر قصد رفتن كند و نرود، یا بعد از رفتن چیزی بخوردش ندهند روزه او صحیح است و چنانچه از روی ناچاری كاری كه روزه را باطل می كند انجام دهد و از اوّل هم بداند كه ناچار می شود، روزه او باطل می شود.
آنچه برای روزه دار مكروه است
مسأله 1729 ـ چند چیز برای روزه دار مكروه است، و از آن جمله است: دوا ریختن به چشم، و سرمه كشیدن در صورتی كه مزّه یا بوی آن بحلق برسد، انجام دادن هر كاری كه مانند خون گرفتن و حمام رفتن باعث ضعف می شود، أنفیه كشیدن اگر نداند كه بحلق می رسد و اگر بداند بحلق می رسد جایز نیست، بو كردن گیاههای معطّر، نشستن زن در آب، استعمال شیاف، تر كردن لباس كه در بدن است، كشیدن دندان و هر كاری كه بواسطه آن از دهان خون بیاید، مسواك كردن به وسیله چوب تر، و نیز مكروه است انسان بدون قصد بیرون آمدن منی، زن خود را ببوسد یا كاری كند كه
[278]
شهوت خود را به حركت آورد، و عادتش هم این نباشد كه با این قبیل كارها از او منی بیرون بیاید و اگر بقصد بیرون آمدن منی باشد، در صورتی كه منی بیرون آید روزه او باطل می شود.
جاهایی كه قضا و كفّاره واجب است
مسأله 1730 ـ اگر در روزه رمضان عمداً قی كند فقط قضای آنروز را باید بگیرد و چنانچه در شب جنب شود و بتفصیلی كه در مسأله (1696) گفته شد; سه مرتبه بیدار شود و بخوابد و تا اذان صبح بیدار نشود، یا عمداً اماله كند، یا سر زیر آب ببرد، یا دروغی را بخدا و پیغمبر (صلی الله علیه وآله وسلم) نسبت بدهد، بنابر احتیاط واجب كفّاره هم باید بدهد، ولی اگر غیر از اینها كار دیگری كه روزه را باطل می كند عمداً انجام دهد، در صورتی كه می دانسته آن كار روزه را باطل می كند قضا و كفّاره بر او واجب است.
مسأله 1731 ـ اگر بواسطه ندانستن مسأله كاری انجام دهد كه روزه را باطل می كند چنانچه می توانسته مسأله را یاد بگیرد بنابر احتیاط كفّاره بر او واجب می شود و اگر نمی توانسته مسأله را یاد بگیرد، یا اصلا ملتفت مسأله نبوده یا یقین داشته كه فلان چیز روزه را باطل نمی كند كفّاره بر او واجب نیست.
كفّاره روزه
مسأله 1732 ـ كسی كه كفّاره روزه رمضان بر او واجب است، باید یك بنده آزاد كند، یا بدستوری كه در مسأله بعد گفته می شود دو ماه روزه بگیرد یا شصت فقیر را سیر كند یا به هر كدام یك مد كه تقریباً ده سیر است، طعام یعنی گندم یا جو و مانند اینها بدهد، و چنانچه برایش ممكن نباشد مخیّر است بین اینكه هیجده روز روزه بگیرد، و یا اینكه هر چند مد كه می تواند بفقرا اطعام بدهد، و اگر نتواند بدهد، باید استغفار كند اگر چه مثلا یك مرتبه بگوید استغفر الله، و احتیاط واجب آن است كه هر وقت بتواند كفّاره را بدهد.
مسأله 1733 ـ كسی كه می خواهد دو ماه كفّاره روزه رمضان را بگیرد، باید سی و یك روز آن را پی در پی بگیرد، و اگر بقیّه آن پی در پی نباشد اشكال ندارد.
مسأله 1734 ـ كسی كه می خواهد دو ماه كفّاره روزه رمضان را بگیرد نباید
[279]
موقعی شروع كند كه در میان سی و یك روز روزی باشد كه مانند عید قربان روزه آن حرام است.
مسأله 1735 ـ كسی كه باید پی در پی روزه بگیرد، اگر در بین آن بدون عذر یك روز، روزه نگیرد، یا وقتی شروع كند كه در بین آن بروزی برسد كه روزه آن واجب است، مثلا بروزی برسد كه نذر كرده آنروز را روزه بگیرد باید روزه ها را از سر بگیرد.
مسأله 1736 ـ اگر در بین روزهائی كه باید پی در پی روزه بگیرد عذری مثل حیض یا نفاس یا سفری كه در رفتن آن مجبور است; برای او پیش آید، بعد از بر طرف شدن عذر واجب نیست روزه ها را از سر بگیرد بلكه بقیّه را بعد از بر طرف شدن عذر بجا می آورد.
مسأله 1737 ـ اگر به چیز حرامی روزه خود را باطل كند، چه آن چیز أصلا حرام باشد مثل شراب و زنا یا به جهتی حرام شده باشد مثل نزدیكی با عیال خود در حال حیض، بنابر احتیاط واجب كفّاره جمع بر او واجب می شود، یعنی باید یك بنده آزاد كند، و دو ماه روزه بگیرد، و شصت فقیر را سیر كند، یا بهر كدام اینها یك مد طعام بدهد، و چنانچه هر سه برایش ممكن نباشد، هر كدام آنها ممكن است باید انجام دهد.
مسأله 1738 ـ اگر روزه دار دروغی را بخدا و پیغمبر (صلی الله علیه وآله وسلم)نسبت دهد بنابر احتیاط واجب یك كفّاره بر او لازم است نه كفّاره جمع.
مسأله 1739 ـ اگر روزه دار در یك روز ماه رمضان چند مرتبه جماع كند بنابر احتیاط واجب به همان اندازه كفّاره بر او واجب است، و اگر جماعِ او حرام باشد به همان اندازه كفّاره جمع واجب می شود.
مسأله 1740 ـ اگر روزه دار در یك روز ماه رمضان چند مرتبه كاری كه روزه را باطل می كند غیر از جماع انجام دهد بنابر احتیاط مستحب باید به همان اندازه كه افطار كرده كفّاره بدهد. هر چند یك كفّاره كافی است.
مسأله 1741 ـ اگر روزه دار جماع حرام كند و بعد با حلال خود جماع نماید برای هر كدام كفّاره مستقل واجب است.
مسأله 1742 ـ اگر روزه دار كاری كه حلال است و روزه را باطل می كند، انجام دهد، مثلا آب بیاشامد، و بعد كار دیگری كه حرام است و روزه را باطل می كند انجام دهد، مثلا غذای حرامی بخورد، یك كفّاره كافی است.
[280]
مسأله 1743 ـ اگر روزه دار آروغ بزند و چیزی در دهانش بیاید، چنانچه عمداً آنرا فرو ببرد، روزه اش باطل است، و باید قضای آنرا بگیرد، و كفّاره هم بر او واجب می شود، و اگر خوردن آن چیز حرام باشد، مثلا موقع آروغ زدن خون یا غذائی كه از صورت غذا بودن خارج شده بدهان او بیاید، و عمداً آنرا فرو ببرد، روزه او باطل می شود، و بنابر احتیاط كفّاره جمع هم بر او واجب می شود.
مسأله 1744 ـ اگر نذر كند كه روز معیّنی را روزه بگیرد، چنانچه در آن روز عمداً روزه خود را باطل كند باید یك بنده آزاد كند، یا دو ماه پی در پی روزه بگیرد یا شصت فقیر را اطعام كند، یعنی كفاره نذر را بدهد.
مسأله 1745 ـ كسی كه می تواند وقت را تشخیص دهد اگر به گفته كسی كه می گوید مغرب شده افطار كند، و بعد بفهمد مغرب نبوده است بنابر احتیاط قضاء و كفّاره بر او واجب است.
مسأله 1746 ـ كسی كه عمداً روزه خود را باطل كرده، اگر بعد از ظهر مسافرت كند یا پیش از ظهر برای فرار از كفّاره سفر نماید، كفّاره او ساقط نمی شود، بلكه اگر قبل از ظهر مسافرتی برای او پیش آمد كند، بنابر احتیاط كفّاره بر او واجب است.
مسأله 1747 ـ اگر عمداً روزه خود را باطل كند، و بعد عذری مانند حیض یا نفاس یا مرض برای او پیدا شود كفّاره بر او واجب نیست.
مسأله 1748 ـ اگر یقین كند كه روز اوّل ماه رمضان است و عمداً روزه خود را باطل كند، بعد معلوم شود كه آخر شعبان بوده كفّاره بر او واجب نیست، همچنین است اگر انسان شك كند كه آخر رمضان است یا اوّل شوّال و عمداً روزه خود را باطل كند، بعد معلوم شود اوّل شوال بوده كفّاره بر او واجب نمی باشد.
مسأله 1749 ـ اگر روزه دار در ماه رمضان با زن خود كه روزه دار است جماع كند، چنانچه زن را مجبور كرده باشد، كفّاره روزه خودش و روزه زن را باید بدهد و اگر زن به جماع راضی بوده بر هر كدام یك كفّاره واجب می شود.
مسأله 1750 ـ اگر زنی شوهرِ روزه دار خود را مجبور كند كه جماع نماید، یا كاری دیگری كه روزه را باطل می كند انجام دهد، واجب نیست كفاره روزه شوهر را بدهد.
مسأله 1751 ـ اگر روزه دار در ماه رمضان، با زن خود كه روزه دار است جماع كند، چنانچه بطوری زن را مجبور كرده باشد كه از خود اختیار نداشته باشد، و در بین جماع زن راضی شود، بنابر احتیاط واجب باید مرد دو كفّاره و زن یك كفّاره بدهد، و
[281]
اگر با اراده و اختیار عمل انجام دهد، اگر چه مجبورش كرده باشد مرد باید كفّاره خودش و زن كفّاره خودش را بدهد.
مسأله 1752 ـ اگر روزه دار در ماه رمضان با زن روزه دار خود كه خواب است جماع نماید، یك كفاره بر او واجب می شود، و روزه زن صحیح است و كفّاره هم بر او واجب نیست.
مسأله 1753 ـ اگر مرد زن خود را مجبور كند كه غیر جماع كار دیگری كه روزه را باطل می كند بجا آورد، كفّاره زن را نباید بدهد، و بر خود زن هم كفّاره واجب نیست.
مسأله 1754 ـ كسی كه بواسطه مسافرت یا مرض روزه نمی گیرد، نمی تواند زن روزه دار خود را مجبور به جماع نماید، ولی اگر مجبور كند، كفّاره بر او واجب نیست.
مسأله 1755 ـ انسان نباید در بجا آوردن كفّاره كوتاهی كند، ولی لازم نیست فوراً آنرا انجام دهد.
مسأله 1756 ـ اگر كفاره بر انسان واجب شود، و چند سال آنرا بجا نیاورد، چیزی بر آن اضافه نمی شود.
مسأله 1757 ـ كسی كه باید برای كفّاره یك روز شصت فقیر را طعام بدهد، اگر به شصت فقیر دسترسی دارد، نباید به هر كدام از آنها بیشتر از یك مد كه تقریباً ده سیر است طعام بدهد، یا یك فقیر را بیشتر از یك مرتبه سیر نماید، ولی چنانچه فقیر، دارای عائله باشد انسان می تواند، برای هر یك از عیالات فقیر او اگر چه صغیر باشند یك مد به آن فقیر بدهد، بشرطی كه سهم هر كدام را جدا از سهم دیگران ندهد، بلكه سهم همه را رویهم بریزد و یكجا تحویل دهد.
مسأله 1758 ـ كسی كه قضای روزه رمضان را گرفته اگر بعد از ظهر عمداً كاری كه روزه را باطل می كند انجام دهد، باید به ده فقیر هر كدام یك مد كه تقریباً ده سیر است طعام بدهد و اگر نمی تواند سه روز روزه بگیرد، و بنابر احتیاط مستحب شصت فقیر را طعام بدهد.
جاهایی كه فقط قضای روزه واجب است
مسأله 1759 ـ در چند صورت فقط قضای روزه بر انسان واجب است و كفاره واجب نیست:
اوّل: اگر در شب ماه رمضان جنب باشد و بتفصیلی كه در مسأله (1640) گفته
[282]
شد تا اذان صبح از خواب دوّم بیدار نشود.
دوّم: اگر عملی كه روزه را باطل می كند بجا نیاورد، ولی نیّت روزه نكند، یا ریا كند، یا قصد كند كه روزه نباشد.
سوّم: اگر در ماه رمضان غسل جنابت را فراموش كند، و با حال جنابت یك روز یا چند روز روزه بگیرد.
چهارم: اگر در ماه رمضان بدون اینكه تحقیق كند صبح شده یا نه، كاری كه روزه را باطل می كند انجام دهد بعد معلوم شود صبح بوده، و نیز اگر بعد از تحقیق با اینكه گمان دارد صبح شده كاری كه روزه را باطل می كند انجام دهد بعد معلوم شود صبح بوده قضای آن روز بر او واجب است، ولی اگر بعد از تحقیق گمان یا یقین كند كه صبح نشده، و چیزی بخورد، و بعد معلوم شود صبح بوده قضا واجب نیست.
و اگر بعد از تحقیق شك كند كه صبح شده یا نه، و كاری كه روزه را باطل می كند انجام دهد، بعد معلوم شود صبح بوده، بنابر احتیاط واجب قضای آن روز را بجا آورد.
پنجم: اگر كسی بگوید صبح نشده و انسان بگفته او كاری كه روزه را باطل می كند انجام دهد، بعد معلوم شود صبح بوده.
ششم: اگر كسی بگوید صبح شده و انسان به گفته او یقین نكند، یا خیال كند شوخی می كند، و كاری كه روزه را باطل می كند انجام دهد بعد معلوم شود صبح بوده.
هفتم: اگر شخص كور و مانند آن بگفته كس دیگری افطار كند بعد معلوم شود مغرب نبوده است، و اگر به گفته آدم دروغگو افطار كند كفّاره هم واجب می شود.
هشتم: اگر در هوای صاف بواسطه تاریكی یقین كند كه مغرب شده، و افطار كند بعد معلوم شود مغرب نبوده است، ولی اگر در هوای ابری بگمان اینكه مغرب شده افطار كند، بعد معلوم شود مغرب نبوده قضا لازم نیست.
نهم: اگر برای خنك شدن یا بی جهت مضمضه كند، یعنی آب در دهان بگرداند، و بی اختیار فرو رود، ولی اگر فراموش كند كه روزه است و آب را فرو دهد، یا برای وضو مضمضه كند، و بی اختیار فرو رود، قضا بر او واجب نیست.
دهم: اگر با زن خود شوخی كند و بی اختیار منی از او بیرون آید، با اینكه از اوّل قصد نداشته، و عادتاً هم با شوخی كردن منی خارج نمی شده در این صورت قضا مستحب است.
[283]
مسأله 1760 ـ اگر غیر آب چیز دیگری در دهان ببرد و بی اختیار فرو رود، یا آب را داخل بینی كند، و بی اختیار فرو رود قضا بر او واجب نیست.
مسأله 1761 ـ مضمضه زیاد برای روزه دار مكروه است، و اگر بعد از مضمضه بخواهد آب دهان را فرو برد بهتر است سه مرتبه آب دهان را بیرون بریزد.
مسأله 1762 ـ اگر انسان بداند كه بواسطه مضمضه بی اختیار یا از روی فراموشی آب وارد گلویش می شود، نباید مضمضه كند.
مسأله 1763 ـ اگر در ماه رمضان بعد از تحقیق یقین كند كه صبح نشده و كاری كه روزه را باطل می كند انجام دهد بعد معلوم شود صبح بوده قضا لازم نیست.
مسأله 1764 ـ اگر انسان شك كند كه مغرب شده یا نه نمی تواند افطار كند ولی اگر شك كند كه صبح شده یا نه پیش از تحقیق هم می تواند كاری كه روزه را باطل می كند انجام دهد.
احكام روزه قضا
مسأله 1765 ـ اگر دیوانه عاقل شود واجب نیست روزه های وقتی را كه دیوانه بوده قضا نماید.
مسأله 1766 ـ اگر كافر مسلمان شود، واجب نیست روزه های وقتی را كه كافر بوده قضا نماید، همچنین واجب نیست قضای روزه آن روزیكه در آن روز مسلمان شده بگیرد، ولی اگر قبل از ظهر مسلمان شود و كاری كه روزه را باطل می كند انجام نداده باشد، بنابر احتیاط واجب نیّت كند و روزه بگیرد، و اگر آنروز را روزه نگرفت بنابر احتیاط واجب قضای آنرا بجا بیاورد. ولی اگر مرتد مسلمان شود روزه های وقتی را كه مرتد بوده باید قضا نماید.
مسأله 1767 ـ روزه ای كه از انسان بواسطه مستی فوت شده باید قضا نماید، فرق نمی كند كه آن چیزی را كه بواسطه آن مست شده برای معالجه خورده باشد، یا اینكه بدون دلیل خورده باشد.
مسأله 1768 ـ اگر برای عذری چند روز روزه نگیرد، و بعد شك كند كه چه وقت عذر او بر طرف شده، می تواند مقدار كمتر را كه احتمال می دهد روزه نگرفته قضا نماید، مثلا كسی كه پیش از ماه رمضان مسافرت كرده و نمی داند پنجم ماه رمضان از سفر برگشته یا ششم، می تواند پنج روز روزه بگیرد، و نیز كسی هم كه نمی داند چه
[284]
وقت عذر برایش پیدا شده می تواند مقدار كمتر را قضا نماید، مثلا اگر آخرهای ماه رمضان مسافرت كند و بعد از ماه رمضان برگردد، و نداند كه بیست و پنجم ماه رمضان مسافرت كرده یا بیست و ششم، می تواند مقدار كمتر یعنی پنج روز را قضا كند، ولی احتیاط واجب این است كه مقدار بیشتر را قضا نماید، در صورتی كه وقت مسافرت را می داند و مقدار آن را نمی داند.
مسأله 1769 ـ اگر از چند ماه رمضان روزه قضا داشته باشد قضای هر كدام را كه اوّل بگیرد مانعی ندارد، ولی اگر وقت قضای ماه رمضان آخر تنگ باشد مثلا پنج روز از ماه رمضان آخر قضا داشته باشد، و پنج روز هم به ماه رمضان مانده بنابر احتیاط واجب اوّل قضای ماه رمضان آخر را بگیرد.
مسأله 1770 ـ اگر قضای روزه چند ماه رمضاه بر او واجب باشد و در نیّت معیّن نكند روزه ای را كه می گیرد قضای كدام ماه رمضان است، قضای سال اوّل حساب می شود.
مسأله 1771 ـ كسی كه قضای روزه ماه رمضان را گرفته اگر وقت قضای روزه او تنگ نباشد می تواند پیش از ظهر روزه خود را باطل كند.
مسأله 1772 ـ اگر قضای روزه شخص دیگر را گرفته باشد احتیاط واجب آن است كه بعد از ظهر روزه را باطل نكند.
مسأله 1773 ـ اگر بواسطه مرض، یا حیض، یا نفاس، روزه رمضان را نگیرد و پیش از تمام شدن ماه رمضان بمیرد، لازم نیست روزه هایی را كه نگرفته برای او قضا كنند.
مسأله 1774 ـ اگر بواسطه مرضی روزه رمضان را نگیرد، و مرض او تا رمضان سال بعد طول بكشد، قضای روزه هائی را كه نگرفته بر او واجب نیست و باید برای هر روز یك مد كه تقریباً ده سیر است طعام یعنی گندم یا جو و مانند اینها به فقیر بدهد، ولی اگر بواسطه عذر دیگری مثلا برای مسافرت روزه نگرفته باشد، و عذر او تا رمضان بعد باقی بماند روزه هایی را كه نگرفته باید قضا كند، و احتیاط واجب آن است كه برای هر روز یك مد طعام هم به فقیر بدهد.
مسأله 1775 ـ اگر بواسطه مرضی روزه ماه رمضان را نگیرد، و بعد از ماه رمضان مرض او بر طرف شود، ولی عذر دیگری پیدا كند كه نتواند تا رمضان بعد قضای روزه را بگیرد، باید روزه هائی را كه نگرفته قضا نماید. و نیز اگر در ماه رمضان غیر مرض عذر
[285]
دیگری داشته باشد و بعد از رمضان آن عذر بر طرف شود، و تا رمضان سال بعد بواسطه مرض نتواند روزه بگیرد، روزه هایی را كه نگرفته باید قضا كند، و بنابر احتیاط واجب برای هر روز یك مد طعام هم به فقیر بدهد.
مسأله 1776 ـ اگر در ماه رمضان بواسطه عذری روزه نگیرد، و بعد از رمضان عذر او بر طرف شود، و تا رمضان آینده عمداً قضای روزه را نگیرد، باید روزه را قضا كند، و برای هر روز یك مد گندم یا جو و مانند اینها هم به فقیر بدهد.
مسأله 1777 ـ اگر در قضای روزه كوتاهی كند تا وقت تنگ شود، و در تنگی وقت عذری پیدا كند، باید قضا را بگیرد، و برای هر روز یك مد طعام به فقیر بدهد، بلكه اگر موقعی كه عذر دارد تصمیم داشته باشد كه بعد از بر طرف شدن عذر روزه های خود را قضا كند و پیش از آن كه قضا نماید در تنگی وقت عذر پیدا كند، باید قضای آنرا بگیرد، و احتیاط واجب آن است كه برای هر روز هم یك مد غذا به فقیر بدهد.
مسأله 1778 ـ اگر مرض انسان چند سال طول بكشد، بعد از آنكه خوب شد اگر تا رمضان آینده بمقدار قضا وقت داشته باشد باید قضای رمضان آخر را بگیرد، و برای هر روز از سالهای پیش یك مد كه تقریباً ده سیر است طعام به فقیر بدهد.
مسأله 1779 ـ كسی كه باید برای هر روز یك مد طعام به فقیر بدهد می تواند كفّاره چند روز را به یك فقیر بدهد.
مسأله 1780 ـ اگر قضای روزه رمضان را چند سال تاخیر بیندازد، باید قضا را بگیرد، و برای هر روز یك مد طعام به فقیر بدهد.
مسأله 1781 ـ اگر روزه رمضان را عمداً نگیرد، باید قضای آنرا بجا آورد و برای هر روز دو ماه روزه بگیرد یا به شصت فقیر طعام بدهد، یا یك بنده آزاد كند، و چنانچه تا رمضان آینده قضای آن روزه را بجا نیاورد برای هر روز نیز دادن یك مد طعام لازم است.
مسأله 1782 ـ اگر روزه ماه رمضان را عمداً نگیرد، و در روز كاری كه روزه را باطل می كند مكرّر انجام دهد مثلا چند مرتبه غذا بخورد، بنابر احتیاط مستحب به همان اندازه كفّاره لازم است.
مسأله 1783 ـ بعد از مرگ پدر، پسر بزرگتر باید قضای نماز و روزه او را بتفصیلی كه در بحث نماز قضا گفته شد بجا آورد، و بنابر احتیاط واجب قضای روزه مادر را نیز بجا آورد.
[286]
مسأله 1784 ـ اگر كسی كه مرده غیر از روزه ماه رمضان روزه واجب دیگری را مانند روزه نذر نگرفته باشد بنابر احتیاط واجب آن را نیز پسر بزرگتر قضا نماید.
احكام روزه مسافر
مسأله 1785 ـ مسافری كه باید نمازهای چهار ركعتی را در سفر دو ركعت بخواند، نباید روزه بگیرد، و مسافری كه نمازش را تمام می خواند مثل كسی كه شغلش مسافرت یا سفر او معصیت است باید در سفر روزه بگیرد.
مسأله 1786 ـ مسافرت در ماه رمضان اشكال ندارد، ولی اگر برای فرار از روزه باشد مكروه است.
مسأله 1787 ـ اگر غیر از روزه ماه رمضان روزه معیّن دیگری بر انسان واجب باشد مثل این كه نذر كند روز معیّنی را روزه بگیرد، می تواند در آن روز مسافرت نماید همچنین است در تنگی وقت اگر قضاء ماه رمضان به عهده اش باشد.
مسأله 1788 ـ اگر نذر كند روزه بگیرد و روز آن را معیّن نكند، نمی تواند آن را در سفر بجا آورد، ولی چنانچه نذر كند كه روز معیّنی را در سفر روزه بگیرد، باید آن را در سفر بجا آورد، و نیز اگر نذر كند روز معیّنی را چه مسافر باشد یا نباشد روزه بگیرد باید آن روز را اگر چه مسافر باشد روزه بگیرد.
مسأله 1789 ـ مسافر می تواند برای خواستن حاجت سه روز در مدینه طیّبه روزه مستحبی بگیرد.
مسأله 1790 ـ كسی كه نمی داند روزه مسافر باطل است اگر در سفر روزه بگیرد و در بین روز مسأله را بفهمد روزه اش باطل می شود، و اگر تا مغرب نفهمد روزه اش صحیح است.
مسأله 1791 ـ اگر فراموش كند كه مسافر است، یا فراموش كند روزه مسافر باطل می باشد و در سفر روزه بگیرد، روزه او باطل است.
مسأله 1792 ـ اگر روزه دار بعد از ظهر مسافرت نماید، باید روزه خود را تمام كند، و اگر پیش از ظهر مسافرت كند وقتی بحدّ ترخّص برسد یعنی بجائی برسد كه دیوار شهر را نبیند و صدای اذان را نشنود باید روزه خود را باطل كند، اگر پیش از آن روزه را باطل كند، بنابر احتیاط كفّاره واجب می شود.
مسأله 1793 ـ اگر مسافر پیش از ظهر بوطنش برسد، یا بجائی برسد كه
[287]
می خواهد ده روز در آنجا بماند، چنانچه كاری كه روزه را باطل می كند انجام نداده باشد، باید آنروز را روزه بگیرد، و اگر انجام داده یا بعد از ظهر بوطنش برسد، یا بجائی برسد كه می خواهد ده روز در آنجا بماند، روزه آنروز بر او واجب نیست.
مسأله 1794 ـ مسافر و كسی كه از روزه گرفتن عذر دارد، مكروه است در روز ماه رمضان جماع نماید، و در خوردن و آشامیدن كاملا خود را سیر كند.
كسانی كه روزه بر آنها واجب نیست
مسأله 1795 ـ كسی كه بواسطه پیری نمی تواند روزه بگیرد یا برای او مشقّت دارد روزه بر او واجب نیست، ولی در صورت دوّم باید برای هر روز یك مد كه تقریباً ده سیر است گندم یا جو و مانند اینها به فقیر بدهد.
مسأله 1796 ـ كسی كه بواسطه پیری روزه نگرفته، اگر بعد از ماه رمضان بتواند روزه بگیرد بنابر احتیاط مستحب باید قضای روزه هائی را كه نگرفته بجا آورد.
مسأله 1797 ـ اگر انسان مرضی دارد كه زیاد تشنه می شود و نمی تواند تشنگی را تحمّل كند یا برای او مشقّت دارد، روزه بر او واجب نیست ولی در صورت دوّم باید برای هر روز یك مد طعام به فقیر بدهد، و احتیاط واجب آن است كه بیشتر از مقداری كه ناچار است آب نیاشامد، و چنانچه بعد بتواند روزه بگیرد، باید روزه هائی را كه نگرفته قضا نماید.
مسأله 1798 ـ زنی كه زائیدن او نزدیك و روزه برای حملش ضرر دارد روزه بر او واجب نیست، و نیز اگر روزه برای خودش ضرر دارد، روزه بر او واجب نیست، در این صورت باید برای هر روز یك مد طعام به فقیر بدهد، و در هر دو صورت روزه هائی را نگرفته باید قضا نماید.
مسأله 1799 ـ زنی كه بچه شیر می دهد و شیر او كم است چه مادر بچه یا دایه او باشد یا بی اجرت شیر دهد، اگر روزه برای بچه ای كه شیر می خورد ضرر دارد روزه بر او واجب نیست، و نیز اگر برای خودش ضرر دارد روزه بر او واجب نیست و در این صورت باید برای هر روز یك مد طعام به فقیر بدهد، و در هر دو صورت روزه هائی را كه نگرفته باید قضا نماید، ولی اگر كسی پیدا شود كه بی اجرت بچه را شیر دهد، یا برای شیر دادن بچه از پدر یا مادر یا از كس دیگری كه اجرت او را بدهد اجرت بگیرد، باید بچه را به او بدهد و روزه بگیرد.
[288]
راه ثابت شدن اوّل ماه
مسأله 1800 ـ اوّل ماه به چند چیز ثابت می شود:
اوّل: آنكه خود انسان ماه را ببیند.
دوّم: عدّه ای كه از گفته آنان یقین پیدا می شود بگویند ماه را دیده ایم و همچنین است هر چیزی كه بواسطه آن یقین پیدا شود.
سوّم: سی روز از اول ماه شعبان بگذرد كه بواسطه آن اوّل ماه رمضان ثابت می شود یا سی روز از اوّل رمضان بگذرد كه بواسطه آن اوّل ماه شوال ثابت می شود.
چهارم: دو مرد عادل بگویند كه: در شب، ماه را دیده ایم، ولی اگر صفت ماه را بر خلاف یكدیگر بگویند، یا شهادتشان خلاف واقع باشد مثل اینكه بگویند: داخل دائره ماه طرف اُفق بود، اوّل ماه ثابت نمی شود. امّا اگر در تشخیص بعض خصوصیّات اختلاف داشته باشند مثل آنكه یكی بگوید ماه بلند بود، و دیگری بگوید نبود، بگفته آنان اول ماه ثابت می شود.
پنجم: مجتهد جامع الشرائط حكم كند كه اوّل ماه است.
مسأله 1801 ـ اگر مجتهد جامع الشرائط حكم كند كه اوّل ماه است كسی هم كه تقلید او را نمی كند باید به حكم او عمل كند، ولی كسی كه می داند مجتهد جامع الشرائط اشتباه كرده نمی تواند به حكم او عمل نماید.
مسأله 1802 ـ اول ماه با پیشگوئی منجمین ثابت نمی شود، ولی اگر انسان از گفته آنان یقین پیدا كند باید به آن عمل نماید.
مسأله 1803 ـ بلند بودن ماه یا دیر غروب كردن آن دلیل نمی شود كه شب پیش شب اوّل ماه بوده است.
مسأله 1804 ـ اگر اوّل ماه برای كسی ثابت نشود و روزه نگیرد چنانچه دو مرد عادل بگویند كه شب پیش ماه را دیده ایم باید روزه آن روز را قضا نماید.
مسأله 1805 ـ اگر در شهری اول ماه ثابت شود برای مردم شهر دیگر فایده ندارد، مگر آن دو شهر با هم نزدیك باشند، یا انسان بداند كه افق آنها یكی است.
مسأله 1806 ـ اول ماه با مخابره تلگراف از شهری به شهر دیگر ثابت نمی شود، مگر دو شهری كه از یكی بدیگری تلگراف كرده اند نزدیك یا هم افق باشند، و انسان بداند كه تلگراف از روی حكم مجتهد جامع الشرائط یا شهادت دو مرد عادل بوده
[289]
است.
مسأله 1807 ـ روزی را كه انسان نمی داند آخر ماه رمضان است یا اول شوّال، باید روزه بگیرد، ولی اگر پیش از مغرب بفهمد كه اوّل شوال است باید افطار كند.
مسأله 1808 ـ اگر زندانی نتواند به ماه رمضان یقین كند، باید به گمان عمل نماید، و اگر آنهم ممكن نباشد، هر ماهی را كه روزه بگیرد صحیح است و باید بعد از گذشتن یازده ماه از ماهی كه روزه گرفته دوباره یك ماه روزه بگیرد و اگر بعد خلاف آن ثابت شود، روزه او صحیح است، و اگر ثابت شود كه هنوز ماه رمضان نرسیده، باید دوباره روزه بگیرد.
روزه های حرام و مكروه
مسأله 1809 ـ روزه روز عید فطر و قربان حرام است، و نیز روزی را كه انسان نمی داند آخر شعبان است یا اوّل رمضان اگر به نیّت اول رمضان روزه بگیرد حرام می باشد.
مسأله 1810 ـ اگر زن با گرفتن روزه مستحبی حق شوهرش از بین برود، جایز نیست روزه بگیرد، بلكه اگر حق شوهر هم از بین نرود، ولی شوهر او را از گرفتن روزه مستحبی جلوگیری كند بنابر احتیاط واجب باید خود داری كند.
مسأله 1811 ـ روزه مستحبی اولاد اگر اسباب اذیت پدر و مادر یا جد شود جایز نیست، بلكه اگر اسباب اذیت آنان نشود ولی او را از گرفتن روزه مستحبی جلوگیری كنند، احتیاط واجب آن است كه روزه نگیرد.
مسأله 1812 ـ اگر پسر بدون اجازه پدر روزه مستحبی بگیرد، و در بین روز پدر او را نهی كند باید افطار نماید.
مسأله 1813 ـ كسی كه میداند روزه برای او ضرر ندارد، اگر چه پزشك بگوید ضرر دارد باید روزه بگیرد، و كسی كه یقین یا گمان دارد كه روزه برایش ضرر دارد، اگر چه پزشك بگوید ضرر ندارد باید روزه نگیرد و اگر روزه بگیرد صحیح نیست، مگر آنكه بقصد قربت بگیرد و بعد معلوم شود ضرر نداشته است.
مسأله 1814 ـ اگر انسان احتمال بدهد كه روزه برایش ضرر دارد و از آن احتمال ترس برای او پیدا شود چنانچه احتمال او در نظر مردم بجا باشد نباید روزه بگیرد و اگر روزه بگیرد صحیح نیست، مگر آنكه بقصد قربت بگیرد، و بعد معلوم شود ضرر
[290]
نداشته است.
مسأله 1815 ـ كسی كه عقیده اش این است كه روزه برای او ضرر ندارد، اگر روزه بگیرد و بعد از مغرب بفهمد كه روزه برای او ضرر داشته، باید قضای آنرا بجا آورد.
مسأله 1816 ـ غیر از روزه هائی كه گفته شد روزه های حرام دیگری هم هست كه در كتابهای مفصّل فقهی گفته شده است.
مسأله 1817 ـ روزه روز عاشورا و روزی كه انسان شك دارد روز عرفه است یا عید قربان مكروه است، ولی مستحب است در روز عاشورا انسان، بدون قصد روزه تا عصر از خوردن و آشامیدن خودداری كند.
روزه های مستحبّ
مسأله 1818 ـ روزه تمام روزهای سال غیر از روزه های حرام و مكروه كه گفته شد مستحب است، و برای بعضی از روزها بیشتر سفارش شده است، كه از آن جمله است:
1 ـ پنجشنبه اوّل و پنجشنبه آخر هر ماه، و چهارشنبه اوّلی كه بعد از روز دهم ماه است، و اگر كسی اینها را بجا نیاورد مستحب است قضا نماید، و چنانچه اصلا نتواند روزه بگیرد مستحب است برای هر روز یك مد طعام یا 6 / 12 نخود نقره به فقیر بدهد.
2 ـ سیزدهم و چهاردهم و پانزدهم هر ماه.
3 ـ تمام ماه رجب و شعبان و بعضی از این دو ماه اگر چه یك روز باشد.
4 ـ روز عید نوروز، روز بیست و پنجم و بیست و نهم ذی قعده، روز اوّل تا روز نهم ذی حجّه، روز عرفه. ولی اگر بواسطه ضعف روزه نتواند دعاهای روز عرفه را بخواند روزه آن روز مكروه است، عید سعید غدیر (18 ذی حجّه) روز اوّل و سوّم محرّم، میلاد مسعود پیغمبر اكرم (صلی الله علیه وآله) (17 ربیع الاول)، روز مبعث حضرت رسول اكرم (صلی الله علیه وآله) (27 رجب) و اگر كسی روزه مستحبی بگیرد واجب نیست آن را به آخر رساند، بلكه اگر برادر مؤمنش او را به غذا دعوت كند مستحب است دعوت او را قبول كند، و در بین روز افطار نماید.
[291]
مواردی كه مستحب است انسان از كارهایی كه روزه را باطل می كند خودداری نماید
مسأله 1819 ـ برای شش نفر مستحب است در ماه رمضان اگر چه روزه نیستند از كاری كه روزه را باطل می كند خود داری نمایند:
اوّل: مسافری كه در سفر كاری كه روزه را باطل می كند انجام داده باشد و پیش از ظهر به وطنش یا بجائی كه می خواهد ده روز بماند برسد.
دوّم: مسافری كه بعد از ظهر به وطنش یا بجائی كه می خواهد ده روز در آنجا بماند.
سوّم: مریضی كه پیش از ظهر خوب شود و كاری كه روزه را باطل می كند انجام داده باشد.
چهارم: مریضی كه بعد از ظهر خوب شود.
پنجم: زنی كه در بین روز از خون حیض و نفاس پاك شود.
ششم: كافری كه در بین روز ماه رمضان مسلمان شود.
مسأله 1820 ـ مستحب است روزه دار نماز مغرب و عشا را پیش از افطار بخواند، ولی اگر كسی منتظر او است، یا میل زیادی به غذا دارد كه نمی تواند با حضور قلب نماز بخواند، بهتر است اوّل افطار كند ولی بقدری كه ممكن است نماز را در وقت فضیلت آن بجا آورد.